யஸ்த்யக்த்வா ரூபமாத்யம் ப்ரபவதி ஜகதோ(அ)நேகதா(அ)நுக்ரஹாய
ப்ரக்ஷீணக்லேஶராஶிர்விஷமவிஷதரோ(அ)நேகவக்த்ர: ஸுபோகீ।
ஸர்வஜ்ஞாநப்ரஸூதிர்புஜகபரிகர: ப்ரீதயே யஸ்ய நித்யம்
தேவோ(அ)ஹீஶ: ஸ வோ(அ)வ்யாத்ஸிதவிமலதநுர்யோகதோ யோகயுக்த: ॥ 1 ॥
அத யோகாநுஶாஸநம் ॥ 1 ॥
அதேத்யயமதிகாரார்த:।
யோகாநுஶாஸநம் ஶாஸ்த்ரமதிக்ருதம் வேதிதவ்யம்। யோக: ஸமாதி:। ஸ ச ஸார்வபௌமஶ்சித்தஸ்ய தர்ம:। க்ஷிப்தம் மூடம் விக்ஷிப்தமேகாக்ரம் நிருத்தமிதி சித்தபூமய:। தத்ர விக்ஷிப்தே சேதஸி விக்ஷேபோபஸர்ஜநீபூத: ஸமாதிர்ந யோகபக்ஷே வர்ததே।
யஸ்த்வேகாக்ரே சேதஸி ஸத்பூதமர்தம் ப்ரத்யோதயதி க்ஷிணோதி ச க்லேஶாந்கர்மபந்தநாநி ஶ்லதயதி நிரோதமபிமுகம் கரோதி ஸ ஸம்ப்ரஜ்ஞாதோ யோக இத்யாக்யாயதே। ஸ ச விதர்காநுகதோ விசாராநுகத ஆநந்தாநுகதோ(அ)ஸ்மிதாநுகத இத்யுபரிஷ்டாந்நிவேதயிஷ்யாம:। ஸர்வவ்ருத்திநிரோதே த்வஸம்ப்ரஜ்ஞாத: ஸமாதி: ॥ 1 ॥
தஸ்ய லக்ஷணாபிதித்ஸயேதம் ஸூத்ரம் ப்ரவவ்ருதே-
யோகஶ்சித்தவ்ருத்திநிரோத: ॥ 2 ॥
ஸர்வஶப்தாக்ரஹணாத்ஸம்ப்ரஜ்ஞாதோ(அ)பி யோக இத்யாக்யாயதே। சித்தம் ஹி ப்ரக்யாப்ரவ்ருத்திஸ்திதிஶீலத்வாத்த்ரிகுணம்।
ப்ரக்யாரூபம் ஹி சித்தஸத்த்வம் ரஜஸ்தமோப்யாம் ஸம்ஸ்ருஷ்டமைஶ்வர்யவிஷயப்ரியம் பவதி। ததேவ தமஸா(அ)நுவித்தமதர்மாஜ்ஞாநாவைராக்யாநைஶ்வயோபகம் பவதி। ததேவ ப்ரக்ஷீணமோஹாவரணம் ஸர்வத: ப்ரத்யோதமாநமநுவித்தம் ரஜோமாத்ரயா தர்மஜ்ஞாநவைராக்யைஶ்வர்யோபகம் பவதி।
ததேவ ரஜோலேஶமலாபேதம் ஸ்வரூபப்ரதிஷ்டம் ஸத்த்வபுருஷாந்யதாக்யாதிமாத்ரம் தர்மமேகத்யாநோபகம் பவதி। தத்பரம் ப்ரஸம்க்யாநமித்யாசக்ஷதே த்யாயிந:। சிதிஶக்திரபரிணாமிந்யப்ரதிஸம்க்ரமா தர்ஶிதவிஷயா ஶுத்தா சாநந்தா ச ஸத்த்வகுணாத்மிகா சேயமதோவிபரீதா விவேகக்யாதிரிதி। அதஸ்தஸ்யாம் விரக்தம் சித்தம் தாமபி க்யாதிம் நிருணத்தி। ததவஸ்தம் ஸம்ஸ்காரோபகம் பவதி। ஸ நிர்பீஜ: ஸமாதி:। ந தத்ர கிம்சித்ஸம்ப்ரஜ்ஞாயத இத்யஸம்ப்ரஜ்ஞாத:। த்விவித: ஸ யோகஶ்சித்தவ்ருத்திநிரோத இதி ॥ 2 ॥
ததவஸ்தே சேதஸி விஷயாபாவாத்புத்திபோதாத்மா புருஷ: கிம்ஸ்வபாவ இதி –
ததா த்ரஷ்டு: ஸ்வரூபே(அ)வஸ்தாநம் ॥ 3 ॥
ஸ்வரூபப்ரதிஷ்டா ததாநீம் சிதிஶக்திர்யதா கைவல்யே। வ்யுத்தாநசித்தே து ஸதி ததா(அ)பி பவந்தீ ந ததா ॥ 3 ॥
கதம் தர்ஹி, தர்ஶிதவிஷயத்வாத் –
வ்ருத்திஸாருப்யமிதரத்ர ॥ 4 ॥
வ்யுத்தாநே யாஶ்சித்தவ்ருத்தயஸ்ததவிஶிஷ்டவ்ருத்தி: புருஷ:। ததா ச ஸூத்ரம் – “ஏகமேவ தர்ஶநம் க்யாதிரேவ தர்ஶநம்” இதி। சித்தமயஸ்காந்தமணிகல்பம் ஸம்நிதிமாத்ரோபகாரி த்ருஶ்யத்வேந ஸ்வம் பவதி புருஷஸ்ய ஸ்வாமிந:। தஸ்மாச்சித்தவ்ருத்திபோதே புருஷஸ்யாநாதி: ஸம்பந்தோ ஹேது: ॥ 4 ॥
தா: புநர்நிரோத்தவ்யா பஹுத்வே ஸதி சித்தஸ்ய –
வ்ருத்தய: பஞ்சதய்ய: க்லிஷ்டாக்லிஷ்டா: ॥ 5 ॥
க்லேஶஹேதுகா: கர்மாஶயப்ரசயே க்ஷேத்ரீபூதா: க்லிஷ்டா:। க்யாதிவிஷயா குணாதிகாரவிரோதிந்யோ(அ)க்லிஷ்டா:। க்லிஷ்டப்ரவாஹபதிதா அப்யக்லிஷ்டா:। க்லிஷ்டச்சித்ரேஷ்வப்யக்லிஷ்டா பவந்தி। அக்லிஷ்டச்சித்ரேஷு க்லிஷ்டா இதி। ததாஜாதீயகா: ஸம்ஸ்காரா வ்ருத்திபிரேவ க்ரியந்தே। ஸம்ஸ்காரைஶ்ச வ்ருத்தய இதி। ஏவம் வ்ருத்திஸம்ஸ்காரசக்ரமநிஶமாவர்ததே। ததேவம்பூதம் சித்தமவஸிதாதிகாரமாத்மகல்பேந வ்யவதிஷ்டதே ப்ரலயம் வா கச்சதீதி। தா: க்லிஷ்டாஶ்சாக்லிஷ்டாஶ்ச பஞ்சதா வ்ருத்தய: ॥ 5 ॥
ப்ரமாணவிபர்யயவிகல்பநித்ராஸ்ம்ருதய ॥ 6 ॥
தத்ர
ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாகமா: ப்ரமாணாநி ॥ 7 ॥
இந்த்ரியப்ரணாலிகயா சித்தஸ்ய பாஹ்யவஸ்தூபராகாத்தத்விஷயா ஸாமாந்யவிஶேஷாத்மநோ(அ)ர்தஸ்ய விஶேஷாவதாரணப்ரதாநா வ்ருத்தி: ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரமாணம்। பலமவிஶிஷ்ட: பௌருஷேயஶ்சித்தவ்ருத்திபோத:। ப்ரதிஸம்வேதீ புருஷ இத்யுபரிஷ்டாதுபபாதயிஷ்யாம:।
அநுமேயஸ்ய துல்யஜாதீயேஷ்வநுவ்ருத்தோ பிந்நஜாதீயேப்யோ வ்யாவ்ருத்த: ஸம்பந்தோ யஸ்தத்விஷயா ஸாமாந்யாவதாரணப்ரதாநா வ்ருத்திரநுமாநம்। யதா தேஶாந்தரப்ராப்தேர்கதிமச்சந்த்ரதாரகம் சைத்ரவத், விந்த்யஶ்சாப்ராப்திரகதி:। ஆப்தேந த்ருஷ்டோ(அ)நுமிதோ வா(அ)ர்தபரத்ரஸ்வபோதஸம்க்ராந்தயே ஶப்தேநோபதிஶ்யதே, ஶப்தாத்ததர்தவிஷயா வ்ருத்தி: ஶ்ரோதுராகம:। யஸ்யாஶ்ரத்தேயார்தோ வக்தா ந த்ருஷ்டாநுமிதார்த: ஸ ஆகம: ப்லவதே। மூலவக்தரி து த்ருஷ்டாநுமிதார்தே நிர்விப்லவ: ஸ்யாத் ॥ 7 ॥
விபர்யயோ மித்யாஜ்ஞாநமதத்ரூபப்ரதிஷ்டம் ॥ 8 ॥
ஸ கஸ்மாந்ந ப்ரமாணம்? யத: ப்ரமாணேந பாத்யதே। பூதார்தவிஷயத்வாத்ப்ரமாணஸ்ய। தத்ர ப்ரமாணேந பாதநமப்ரமாணஸ்ய த்ருஷ்டம்। தத்யதா – த்விசந்த்ரதர்ஶநம் ஸத்விஷயேணைகசந்த்ரதர்ஶநேந பாத்யத இதி।
ஸேயம் பஞ்சபர்வா பவத்யவித்யா, அவித்யாஸ்மிதாராகத்வேஷாபிநிவேஶா: க்லேஶா இதி। ஏத ஏவ ஸ்வஸம்ஜ்ஞாபிஸ்தமோ மோஹோ மஹாமோஹஸ்தாமிஸ்ரோ(அ)ந்ததாமிஸ்ர இதி। ஏதே சித்தமலப்ரஸங்கேநாபிதாஸ்யந்தே ॥ 8 ॥
ஶப்தஜ்ஞாநாநுபாதீ வஸ்துஶூந்யோ விகல்ப: ॥ 9 ॥
ஸ ந ப்ரமாணோபாரோஹீ। ந விபர்யயோபாரோஹீ ச। வஸ்துஶூந்யத்வே(அ)பி ஶப்தஜ்ஞாநமாஹாத்ம்யநிபந்தநோ வ்யவஹாரோ த்ருஶ்யதே। தத்யதா – சைதந்யம் புருஷஸ்ய ஸ்வரூபமிதி। யதா சிதிரேவ புருஷஸ்ததா கிமத்ர கேந வ்யபதிஶ்யதே।
பவதி ச வ்யபதேஶே வ்ருத்தி:। யயா சைத்ரஸ்ய கௌரிதி। ததா ப்ரதிஷித்தவஸ்துதர்மோ நிஷ்க்ரிய: புருஷ:, திஷ்டதி பாண: ஸ்தாஸ்யதி ஸ்தித இதி, கதிநிவ்ருத்தௌ தாத்வர்தமாத்ரம் கம்யதே। ததா(அ)நுத்பத்திதர்மா புருஷ இதி உத்பத்திதர்மஸ்யாபாவமாத்ரமவகம்யதே ந புருஷாந்வயீ தர்ம:। தஸ்மாத்விகல்பித: ஸ தர்மஸ்தேந சாஸ்தி வ்யவஹார இதி ॥ 9 ॥
அபாவப்ரயயாலம்பநா வ்ருத்திர்நித்ரா ॥ 10 ॥
ஸா ச ஸம்ப்ரபோதே ப்ரத்யவமர்ஶாத்ப்ரத்யயவிஶேஷ:। கதம், ஸுகமஹமஸ்வாப்ஸம்। ப்ரஸந்நம் மே மந: ப்ரஜ்ஞாம் மே விஶாரதீ கரோதி। து:கமஹமஸ்வாப்ஸம் ஸ்த்யாநம் மே மநோ ப்ரமத்யநவஸ்திதம்। காடம் மூடோ(அ)ஹமஸ்வாப்ஸம்। குரூணி மே காத்ராணி। க்லாந்தம் மே சித்தம்। அலஸம் முஷிதமிவ திஷ்டதீதி। ஸ கல்வயம் ப்ரபுத்தஸ்ய ப்ரத்யவமர்ஶோ ந ஸ்யாதஸதி ப்ரத்யயாநுபவே ததாஶ்ரிதா: ஸ்ம்ருதயஶ்ச தத்விஷயா ந ஸ்யு:। தஸ்மாத்ப்ரத்யயவிஶேஷோ நித்ரா। ஸா ச ஸமாதாவிதரப்ரத்யயவந்நிரோத்தவ்யேதி ॥ 10 ॥
அநுபூதவிஷயாஸம்ப்ரமோஷ: ஸ்ம்ருதி: ॥ 11 ॥
கிம் ப்ரத்யயஸ்ய சித்தம் ஸ்மரதி ஆஹோஸ்வித்விஷயஸ்யேதி। க்ராஹ்யோபரக்த: ப்ரத்யயோ க்ராஹ்யக்ரஹணோபயாகாரநிர்பாஸஸ்தஜ்ஜாதீயகம் ஸம்ஸ்காரமாரபதே। ஸ ஸம்ஸ்கார: ஸ்வவ்யஞ்ஜகாஞ்ஜநஸ்ததாகாராமேவ க்ராஹ்யக்ரஹணோபயாத்மிகாம் ஸ்ம்ருதிம் ஜநயதி।
தத்ர க்ரஹணாகாரபூர்வா புத்தி:। க்ராஹ்யாகாரபூர்வா ஸ்ம்ருதி:। ஸா ச த்வயீ – பாவிதஸ்மர்தவ்யா சாபாவிதஸ்மர்தவ்யா ச। ஸ்வப்நே பாவிதஸ்மர்தவ்யா। ஜாக்ரத்ஸமயே த்வபாவிதஸ்மர்தவ்யேதி। ஸர்வா: ஸ்ம்ருதய: ப்ரமாணவிபர்யயவிகல்பநித்ராஸ்ம்ருதீநாமநுபவாத்ப்ரபவந்தி। ஸர்வாஶ்சைதா வ்ருத்தய: ஸுகது:கமோஹாத்மிகா:। ஸுகது:கமோஹாஶ்ச க்லேஶேஷு வ்யாக்யேயா:। ஸுகாநுஶயீ ராக:। து:காநுஶயீ த்வேஷ:। மோஹ: புநரவித்யேதி। ஏதா: ஸர்வா வ்ருத்தயோ நிரோத்தவ்யா:। ஆஸாம் நிரோதே ஸம்ப்ரஜ்ஞாதோ வா ஸமாதிர்பவத்யஸம்ப்ரஜ்ஞாதோ வேதி ॥ 11 ॥
அதா(அ)(அ)ஸாம் நிரோதே க உபாய இதி –
அப்யாஸவைராக்யாப்யாம் தந்நிரோத: ॥ 12 ॥
சித்தநதீ நாமோபயதோவாஹிநீ வஹதி கல்யாணாய வஹதி பாபாய ச। யா து கைவல்யப்ராக்பாரா விவேகவிஷயநிம்நா ஸா கல்யாணவஹா। ஸம்ஸாரப்ராக்பாரா(அ)விவேகவிஷயநிம்நா பாபவஹா। தத்ர வைராக்யேண விஷயஸ்ரோத: கிலீக்ரியதே। விவேகதர்ஶநாப்யாஸேந விவேகஸ்ரோத உத்தாட்யத இத்யுபயாதீநஶ்சித்தவ்ருத்திநிரோத: ॥ 12 ॥
தத்ர ஸ்திதௌ யத்நா(அ)ப்யாஸ: ॥ 13 ॥
சித்தஸ்யாவ்ருத்திகஸ்ய ப்ரஶாந்தவாஹிதா ஸ்திதி:। ததர்த: ப்ரயத்நோ வீர்யமுத்ஸாஹ:। தத்ஸம்பிபாதயிஷயா தத்ஸாதநாநுஷ்டாநமப்யாஸ: ॥ 13 ॥
ஸ து தீர்ககாலநைரந்தர்யஸத்காராஸேவிதோ த்ருடபூமி: ॥ 14 ॥
தீர்ககாலாஸேவிதோ நிரந்தராஸேவித: ஸத்காராஸேவித:। தபஸா ப்ரஹ்மசர்யேண வித்யயா ஶ்ரத்தயா ச ஸம்பாதித: ஸத்காரவாந்த்ருடபூமிர்பவதி। வ்யுத்தாநஸம்ஸ்காரேண த்ராகித்யேவாநபிபூதவிஷய இத்யர்த: ॥ 14 ॥
த்ருஷ்டாநுஶ்ரவிகவிஷயவித்ருஷ்ணஸ்ய வஶீகாரஸம்ஜ்ஞா வைராக்யம் ॥ 15 ॥
ஸ்த்ரியோ(அ)ந்நபாநமைஶ்வர்யமிதி த்ருஷ்டவிஷயே வித்ருஷ்ணஸ்ய ஸ்வர்கவைதேஹ்யப்ரக்ருதிலயத்வப்ராப்தாவாநுஶ்ரவிகவிஷயே வித்ருஷ்ணஸ்ய திவ்யாதிவ்யவிஷயஸம்ப்ரயோகே(அ)பி சித்தஸ்ய விஷயதோஷதர்ஶிந: ப்ரஸம்க்யாநபலாதநாபோகாத்மிகா ஹேயோபாதேயஶூந்யா வஶீகாரஸம்ஜ்ஞா வைராக்யம் ॥ 15 ॥
தத்பரம் புருஷக்யாதேர்குணவேத்ருஷ்ண்யம் ॥ 16 ॥
த்ருஷ்டாநுஶ்ரவிகவிஷயதோஷதர்ஶீ விரக்த: புருஷதர்ஶநாப்யாஸாத்தச்சுத்திப்ரவிவேகாப்யாயிதபுத்திர்குணேப்யோ வ்யக்தாவ்யக்ததர்மகேப்யோ விரக்த இதி। தத்வயம் வைராக்யம்। தத்ர யதுத்தரம் தஜ்ஜ்ஞாநப்ரஸாதமாத்ரம்। யஸ்யோதயே ஸதி யோகீ ப்ரத்யுதிதக்யாதிரேவம் மந்யதே – ப்ராப்தம் ப்ராபணீயம், க்ஷீணா: க்ஷேதவ்யா: க்லேஶா:, சிந்ந: ஶ்லிஷ்டபர்வா பவஸம்க்ரம:, யஸ்யாவிச்சேதாஜ்ஜநித்வா ம்ரியதே ம்ருத்வா ச ஜாயத இதி। ஜ்ஞாநஸ்யைவ பரா காஷ்டா வைராக்யம்। ஏதஸ்யைவ ஹி நாந்தரீயகம் கைவல்யமிதி ॥ 16 ॥
அதோபாயத்வயேந நிருத்தசித்தவ்ருத்தே: கதமுச்யதே ஸம்ப்ரஜ்ஞாத: ஸமாதிரிதி –
விதர்கவிசாராநந்தாஸ்மிதாரூபாநுகமாத்ஸம்ப்ரஜ்ஞாத: ॥ 17 ॥
விதர்கஶ்சித்தஸ்யா(அ)(அ)லம்பநே ஸ்தூல ஆபோக: ஆநந்தோ ஹ்லாத:। ஸூக்ஷ்மோ விசார:। ஏகாத்மிகா ஸம்விதஸ்மிதா। தத்ர ப்ரதமஶ்சதுஷ்டயாநுகத: ஸமாதி: ஸவிதர்க:। த்விதீயோ விதர்கவிகல: ஸவிசார:। த்ருதீயோ விசாரவிகல: ஸாநந்த:। சதுர்தஸ்தத்விகலோ(அ)ஸ்மிதாமாத்ர இதி। ஸர்வ ஏதே ஸாலம்பநா: ஸமாதய: ॥ 17 ॥
அதாஸம்ப்ரஜ்ஞாத: ஸமாதி: கிமுபாய: கிம்ஸ்வபாவோ வேதி –
விராமப்ரத்யயாப்யாஸபூர்வ: ஸம்ஸ்காரஶேஷோ(அ)ந்ய: ॥ 18 ॥
ஸர்வவ்ருத்திப்ரத்யஸ்தமயே ஸம்ஸ்காரஶேஷோ நிரோதஶ்சித்தஸ்ய ஸமாதிரஸம்ப்ரஜ்ஞாத:। தஸ்ய பரம் வைராக்யமுபாய:। ஸாலம்பநோ ஹ்யப்யாஸஸ்தத்ஸாதநாய ந கல்பத இதி விராமப்ரத்யயோ நிர்வஸ்துக ஆலம்பநீ க்ரியதே। ஸ சார்தஶூந்ய:। ததப்யாஸபூர்வகம் ஹி சித்தம் நிராலம்பநமபாவப்ராப்தமிவ பவதீத்யேஷ நிர்பீஜ: ஸபாதிரஸம்ப்ரஜ்ஞாத: ॥ 18 ॥
ஸ கல்வயம் த்விவித: - உபாயப்ரத்யயோ பவப்ரத்யயஶ்ச। தத்ரோபாயப்ரத்யயோ யோகிநாம் பவதி –
பவப்ரயயோ விதேஹப்ரக்ருதிலயாநாம் ॥ 19 ॥
விதேஹாநாம் தேவாநாம் பவப்ரத்யய:। தே ஹி ஸ்வஸம்ஸ்காரமாத்ரோபயோகேந சித்தேந கைவல்யபதமிவாநுபவந்த: ஸ்வஸம்ஸ்காரவிபாகம் ததாஜாதீயகமதிவாஹயந்தி। ததா ப்ரக்ருதிலயா: ஸாதிகாரே சேதஸி ப்ரக்ருதிலீநே கைவல்யபதமிவாநுபவந்தி, யாவந்ந புநராவர்ததே(அ)திகாரவஶாச்சித்தமிதி ॥ 19 ॥
ஶ்ரத்தாவீர்யஸ்ம்ருதிஸமாதிப்ரஜ்ஞாபூர்வக இதரேஷாம் ॥ 20 ॥
உபாயப்ரத்யயோ யோகிநாம் பவதி। ஶ்ரத்தா சேதஸ: ஸம்ப்ரஸாத:। ஸா ஹி ஜநநீவ கல்யாணீ யோகிநம் பாதி। தஸ்ய ஹி ஶ்ரத்ததாநஸ்ய விவேகார்திநோ வீர்யமுபஜாயதே। ஸமுபஜாதவீர்யஸ்ய ஸ்ம்ருதிருபதிஷ்டதே। ஸ்ம்ருத்யுபஸ்தாநே ச சித்தமநாகுலம் ஸமாதீயதே। ஸமாஹிதசித்தஸ்ய ப்ரஜ்ஞாவிவேக உபாவர்ததே। யேந யதார்தம் வஸ்து ஜாநாதி। ததப்யாஸாத்தத்தத்விஷயாச்ச வைராக்யாதஸம்ப்ரஜ்ஞாத: ஸமாதிர்பவதி ॥ 20 ॥
தே கலு நவ யோகிநோ ம்ருதுமத்யாதிமாத்ரோபாயா பவந்தி। தத்யதா - ம்ருதூபாயோ மத்யோபாயோ(அ)திமாத்ரோபாய இதி। தத்ர ம்ருதூபாயஸ்த்ரிவித: – ம்ருதுஸம்வேகோ மத்யஸம்வேகஸ்தீவ்ரஸம்வேக இதி। ததா மத்யோபாயஸ்ததா(அ)திமாத்ரோபாய இதி। தத்ராதிமாத்ரோபாயாநாம் –
தீவ்ரஸம்வேகாநாமாஸந்ந: ॥ 21 ॥
ஸமாதிலாப: ஸமாதிபலம் ச பவதீதி ॥ 21 ॥
ம்ருதுமத்யாதிமாத்ரத்வாத்ததோ(அ)பி விஶேஷ: ॥ 22 ॥
ம்ருதுதீவ்ரோ மத்யதீவ்ரோ(அ)திமாத்ரதீவ்ர இதி। ததோ(அ)பி விஶேஷ:। தத்விஶேஷாதபி ம்ருதுதீவ்ரஸம்வேகஸ்யா(அ)(அ)ஸந்ந:, ததோ மத்யதீவ்ரஸம்வேகஸ்யா(அ)(அ)ஸந்நதர:, தஸ்மாததிமாத்ரதீவ்ரஸம்வேகஸ்யாதிமாத்ரோபாயஸ்யாப்யாஸந்நதம: ஸமாதிலாப: ஸமாதிபலம் சேதி ॥ 22 ॥
கிமேதஸ்மாதேவா(அ)(அ)ஸந்நதம: ஸமாதிர்பவதி। அதாஸ்ய லாபே பவத்யந்யோ(அ)பி கஶ்சிதுபாயோ ந வேதி –
ஈஶ்வரப்ரணிதாநாத்வா ॥ 23 ॥
ப்ரணிதாநாத்பக்திவிஶேஷாதாவர்ஜித ஈஶ்வரஸ்தமநுக்ருஹ்ணாத்யபித்யாநமாத்ரேண। ததபித்யாநமாத்ராதபி யோகிந ஆஸந்நதம: ஸமாதிலாப: ஸமாதிபலம் ச பவதீதி ॥ 23 ॥
அத ப்ரதாநபுருஷவ்யதிரிக்த: கோ(அ)யமீஶ்வரோ நாமேதி –
க்லேஶகர்மவிபாகாஶயைரபராம்ருஷ்ட: புருஷவிஶேஷ ஈஶ்வர: ॥ 24 ॥
அவித்யாதய க்லேஶா:। குஶலாகுஶலாநி கர்மாணி। தத்பலம் விபாக:। ததநுகுணா வாஸநா ஆஶயா:। தே ச மநஸி வர்தமாநா: புருஷே வ்யபதிஶ்யந்தே, ஸ ஹி தத்பலஸ்ய போக்தேதி। யதா ஜய: பராஜயோ வா யோத்த்ருஷு வர்தமாந: ஸ்வாமிநி வ்யபதிஶ்யதே। யோ ஹ்யநேந போகேநாபராம்ருஷ்ட: ஸ புருஷவிஶேஷ ஈஶ்வர:।
கைவல்யம் ப்ராப்தாஸ்தர்ஹி ஸந்தி ச பஹவ: கேவலிந:। தே ஹி த்ரீணி பந்தநாநி ச்சித்த்வா கைவல்யம் ப்ராப்தா ஈஶ்வரஸ்ய ச தத்ஸம்பந்தோ ந பூதோ ந பாவீ। யதா முக்தஸ்ய பூர்வா பந்தகோடி: ப்ரஜ்ஞாயதே நைவமீஶ்வரஸ்ய। யதா வா ப்ரக்ருதிலீநஸ்யோத்தரா பந்தகோடி: ஸம்பாவ்யதே நைவமீஶ்வரஸ்ய। ஸ து ஸதைவ முக்த: ஸதைவேஶ்வர இதி।
யோ(அ)ஸௌ ப்ரக்ருஷ்டஸத்த்வோபாதாநாதீஶ்வரஸ்ய ஶாஶ்வதிக உத்கர்ஷ: ஸ கிம் ஸநிமித்த ஆஹோஸ்விந்நிர்நிமித்த இதி। தஸ்ய ஶாஸ்த்ரம் நிமித்தம்। ஶாஸ்த்ரம் புந: கிம்நிமித்தம், ப்ரக்ருஷ்டஸத்த்வநிமித்தம்।
ஏதயோ: ஶாஸ்த்ரோத்கர்ஷயோரீஶ்வரஸத்த்வே வர்தமாநயோரநாதி: ஸம்பந்த:। ஏதஸ்மாதேதத்பவதி ஸதைவேஶ்வர: ஸதைவ முக்த இதி। தச்ச தஸ்யைஶ்வர்யம் ஸாம்யாதிஶயவிநிர்முக்தம்। ந தாவதைஶ்வர்யாந்தரேண தததிஶயதே। யதேவாதிஶயி ஸ்யாத்ததேவ தத்ஸ்யாத்। தஸ்மாத்யத்ர காஷ்டாப்ராப்திரைஶ்வர்யஸ்ய ஸ ஈஶ்வர இதி। ந ச தத்ஸமாநமைஶ்வர்யமஸ்தி। கஸ்மாத், த்வயோஸ்துல்யயோரேகஸ்மிந்யுகபத்காமிதே(அ)ர்தே நவமிதமஸ்து புராணமிதமஸ்த்வித்யேகஸ்ய ஸித்தாவிதரஸ்ய ப்ராகாம்யவிகாதாதூநத்வம் ப்ரஸக்தம்। த்வயோஶ்ச துல்யயோர்யுகபத்காமிதார்தப்ராப்திர்நாஸ்தி। அர்தஸ்ய விருத்தத்வாத்। தஸ்மாத்யஸ்ய ஸாம்யாதிஶயைர்விநிர்முக்தமைஶ்வர்யம் ஸ ஏவேஶ்வர:। ஸ ச புருஷவிஶேஷ இதி ॥ 24 ॥
கிம் ச –
தத்ர நிரதிஶயம் ஸர்வஜ்ஞபீஜம் ॥ 25 ॥
யதிதமதீதாநாகதப்ரத்யுத்பந்நப்ரத்யேகஸமுச்சயாதீந்த்ரியக்ரஹணமல்பம் பஹ்விதி ஸர்வஜ்ஞபீஜமேதத்விவர்தமாநம் யத்ர நிரதிஶயம் ஸ ஸர்வஜ்ஞ:। அஸ்தி காஷ்டாப்ராப்தி: ஸர்வஜ்ஞபீஜஸ்ய ஸாதிஶயத்வாத்பரிமாணவதிதி। யத்ர காஷ்டாப்ராப்திர்ஜ்ஞாநஸ்ய ஸு ஸர்வஜ்ஞ:। ஸ ச புருஷவிஶேஷ இதி।
ஸாமாந்யமாத்ரோபஸம்ஹாரே ச க்ருதோபக்ஷயமநுமாநம் ந விஶேஷப்ரதிபத்தௌ ஸமர்தமிதி। தஸ்ய ஸம்ஜ்ஞாதிவிஶேஷப்ரதிபத்திராகமத: பர்யந்வேஷ்யா। தஸ்யா(அ)(அ)த்மாநுக்ரஹாபாவே(அ)பி பூதாநுக்ரஹ: ப்ரயோஜநம்। ஜ்ஞாநதர்மோபதேஶேந கல்பப்ரலயமஹாப்ரலயேஷு ஸம்ஸாரிண: புருஷாநுத்தரிஷ்யாமீதி। ததா சோக்தம் – ஆதிவித்வாந்நிர்மாணசித்தமதிஷ்டாய காருண்யாத்பகவாந்பரமர்ஷிராஸுரயே ஜிஜ்ஞாஸமாநாய தத்ரம் ப்ரோவாசேதி ॥ 25 ॥
ஸ ஏஷ: –
பூர்வேஷாமபி குரு: காலேநாநவச்சேதாத் ॥ 26 ॥
பூர்வே ஹி குரவ: காலேநாவச்சித்யந்தே। யத்ராவச்சேதார்தேந காலோ நோபாவர்ததே ஸ ஏஷ பூர்வேஷாமபி குரு:। யதா(அ)ஸ்ய ஸர்கஸ்யா(அ)(அ)தௌ ப்ரகர்ஷகத்யா ஸித்தஸ்ததா(அ)திக்ராந்தஸர்காதிஷ்வபி ப்ரத்யேதவ்ய: ॥ 26 ॥
தஸ்ய வாசக: ப்ரணவ: ॥ 27 ॥
வாச்ய ஈஶ்வர: ப்ரணவஸ்ய। கிமஸ்ய ஸம்கேதக்ருதம் வாச்யவாசகத்வமத ப்ரதீபப்ரகாஶவதவஸ்திதமிதி।
ஸ்திதோ(அ)ஸ்ய வாச்யஸ்ய வாசகேந ஸஹ ஸம்பந்த:। ஸம்கேதஸ்த்வீஶ்வரஸ்ய ஸ்திதமேவார்தமபிநயதி। யதா(அ)வஸ்தித: பிதாபுத்ரயோ: ஸம்பந்த: ஸம்கேதேநாவத்யோத்யதே, அயமஸ்ய பிதா, அயமஸ்ய புத்ர இதி। ஸர்காந்தரேஷ்வபி வாச்யவாசகஶக்த்யபேக்ஷஸ்ததைவ ஸம்கேத: க்ரியதே। ஸம்ப்ரதிபத்திநித்யதயா நித்ய: ஶப்தார்தஸம்பந்த இத்யாகமிந: ப்ரதிஜாநதே ॥ 27 ॥
விஜ்ஞாதவாச்யவாசகத்வஸ்ய யோகிந: –
தஜ்ஜபஸ்ததர்தபாவநம் ॥ 28 ॥
ப்ரணவஸ்ய ஜப: ப்ரணவாபிதேயஸ்ய சேஶ்வரஸ்ய பாவநம்। ததஸ்ய யோகிந: ப்ரணவம் ஜபத: ப்ரணவார்தம் ச பாவயதஶ்சித்தமேகாக்ரம் ஸம்பத்யதே। ததா சோக்தம் –
ஸ்வாத்யாயாத்யோகமாஸீத யோகாத்ஸ்வாத்யாயமாமநேத்।
ஸ்வாத்யாயயோகஸம்பத்த்யா பரமாத்மா ப்ரகாஶதே ॥ இதி ॥ 28 ॥
கிம் சாஸ்ய பவதி –
தத: ப்ரத்யக்த்சேதநாதிகமோ(அ)ப்யந்தராயாபாவஶ்ச ॥ 29 ॥
யே தாவதந்தராயா வ்யாதிப்ரப்ருதயஸ்தே தாவதீஶ்வரப்ரணிதாநாந்ந பவந்தி। ஸ்வரூபதர்ஶநமப்யஸ்ய பவதி। யதைவேஶ்வர: புருஷ: ஶுத்த: ப்ரஸந்ந: கேவலோ(அ)நுபஸர்கஸ்ததா(அ)யமபி புத்தே ப்ரதிஸம்வேதீ ய: புருஷஸ்தமதிகச்சதி ॥ 29 ॥
அத கே(அ)ந்தராயா யே சித்தஸ்ய விக்ஷேபா:। கே புநஸ்தே கியந்தோ வேதி –
வ்யாதிஸ்த்யாநஸம்ஶயப்ரமாதாலஸ்யாவிரதிப்ராந்திதர்ஶநாலப்தபூமிகத்வாநவஸ்திதத்வாநி சிதவிக்ஷேபாஸ்தே(அ)ந்தராயா: ॥ 30 ॥
நவாந்தராயாஶ்சித்தஸ்ய விக்ஷேபா:। ஸஹைதே சித்தவ்ருத்திபிர்பவந்தி। ஏதேஷாமபாவே ந பவந்தி பூர்வோக்தாஶ்சித்தவ்ருத்தய:। வ்யாதிர்தாதுரஸகரணவைஷம்யம்। ஸ்த்யாநமகர்மண்யதா சித்தஸ்ய। ஸம்ஶய உபயகோடிஸ்ப்ருக்விஜ்ஞாநம் ஸ்யாதிதமேவம் நைவம் ஸ்யாதிதி। ப்ரமாத: ஸமாதிஸாதநாநாமபாவநம்। ஆலஸ்யம் காயஸ்ய சித்தஸ்ய ச குருத்வாதப்ரவ்ருத்தி:। அவிரதிஶ்சித்தஸ்ய விஷயஸம்ப்ரயோகாத்மா கர்த:। ப்ராந்திதர்ஶநம் விபர்யஜ்ஞாநம்। அலப்தபூமிகத்வம் ஸமாதிபூமேரலாப:। அநவஸ்திதத்வம் யல்லப்தாயாம் பூமௌ சித்தஸ்யாப்ரதிஷ்டா। ஸமாதிப்ரதிலம்பே ஹி ஸதி ததவஸ்திதம் ஸ்யாதிதி। ஏதே சித்தவிக்ஷேபா நவ யோகமலா யோகப்ரதிபக்ஷா யோகாந்தராயா இத்யபிதீயந்தே ॥ 30 ॥
து:கதௌர்மநஸ்யாங்கமேஜயத்வஶ்வாஸப்ரஶ்வாஸா விக்ஷேபஸஹபுவ: ॥ 31 ॥
து:கமாத்யாத்மிகமாதிபௌதிகமாதிதைவிகம் ச। யேநாபிஹதா: ப்ராணிநஸ்ததபகாதாய ப்ரயதந்தே தத்து:கம்। தௌர்மநஸ்யமிச்சாவிகாதாச்சேதஸ: க்ஷோப:। யதங்காந்யேஜயதி கம்பயதி ததங்கமேஜயத்வம்। ப்ராணோ யத்பாஹ்யம் வாயுமாசாமதி ஸ ஶ்வாஸ:। யத்கௌஷ்ட்யம் வாயும் நி:ஸாரயதி ஸ ப்ரஶ்வாஸ:। ஏதே விக்ஷேபஸஹபுவோ விக்ஷிப்தசித்தஸ்யைதே பவந்தி। ஸமாஹிதசித்தஸ்யைவே ந பவந்தி ॥ 31 ॥
அதைதே விக்ஷேபா: ஸமாதிப்ரதிபக்ஷாஸ்தாப்யாமேவாப்யாஸவைராக்யாப்யாம் நிரோத்தவ்யா:। தத்ராப்யாஸஸ்ய விஷயமுபஸம்ஹரந்நிதமாஹ –
தத்ப்ரதிஷேதார்தமேகதத்த்வாப்யாஸ: ॥ 32 ॥
விக்ஷேபப்ரதிஷேதார்தமேகதத்த்வாவலம்பநம் சித்தமப்யஸேத்। யஸ்ய து ப்ரத்யர்தநியதம் ப்ரத்யயமாத்ரம் க்ஷணிகம் ச சித்தம் தஸ்ய ஸர்வமேவ சித்தமேகாக்ரம் நாஸ்த்யேவ விக்ஷிப்தம்। யதி புநரிதம் ஸர்வத: ப்ரத்யாஹ்ருத்யைகஸ்மிந்நர்தே ஸமாதீயதே ததா பவத்யேகாக்ரமித்யதோ ந ப்ரத்யர்தநியதம்।
யோ(அ)பி ஸத்ருஶப்ரத்யயப்ரவாஹேந சித்தமேகாக்ரம் மந்யதே தஸ்யைகாக்ரதா யதி ப்ரவாஹசித்தஸ்ய தர்மஸ்ததைகம் நாஸ்தி ப்ரவாஹசித்தம் க்ஷணிகத்வாத்। அத ப்ரவாஹாம்ஶஸ்யைவ ப்ரத்யயஸ்ய தர்ம:, ஸ ஸர்வ: ஸத்ருஶப்ரத்யயப்ரவாஹீ வா விஸத்ருஶப்ரத்யயப்ரவாஹீ வா ப்ரத்யர்தநியதத்வாதேகாக்ர ஏவேதி விக்ஷிப்தசித்தாநுபபத்தி:। தஸ்மாதேகமநேகார்தமவஸ்திதம் சித்தமிதி।
யதி ச சித்தேநைகேநாநந்விதா: ஸ்வபாவபிந்நா: ப்ரத்யயா ஜாயேரந்நத கதமந்யப்ரத்யயத்ருஷ்டஸ்யாந்ய: ஸ்மர்தா பவேத்। அந்யப்ரத்யயோபசிதஸ்ய ச கர்மாஶயஸ்யாந்ய: ப்ரத்யய உபபோக்தா பவேத்। கதம்சித்ஸமாதீயமாநமப்யேதத்கோமயபாயஸீயந்யாயமாக்ஷிபதி।
கிம் ச ஸ்வாத்மாநுபவாபஹ்நவஶ்சித்தஸ்யாந்யத்வே ப்ராப்நோதி। கதம், யதஹமத்ராக்ஷம் தத்ஸ்ப்ருஶாமி யச்சாஸ்ப்ராக்ஷம் தத்பஶ்யாமீத்யஹமிதி ப்ரத்யய: ஸர்வஸ்ய ப்ரத்யயஸ்ய பேதே ஸதி ப்ரத்யயிந்யபேதேநோபஸ்தித:। ஏகப்ரத்யயவிஷயோ(அ)யமபேதாத்மா(அ)ஹமிதி ப்ரத்யய: கதமத்யந்தபிந்நேஷு சித்தேஷு வர்தமாந: ஸாமாந்யமேகம் ப்ரத்யயிநமாஶ்ரயேத்। ஸ்வாநுபவக்ராஹ்யஶ்சாயமபேதாத்மா(அ)ஹமிதி ப்ரத்யய:। ந ச ப்ரத்யக்ஷஸ்ய மாஹாத்ம்யம் ப்ரமாணாந்தரேணாபிபூயதே। ப்ரமாணாந்தரம் ச ப்ரத்யக்ஷபலேநைவ வ்யவஹாரம் லபதே। தஸ்மாதேகமநேகார்தமவஸ்திதம் ச சித்தம் ॥ 32 ॥
யஸ்ய சித்தஸ்யாவஸ்திதஸ்யேதம் ஶாஸ்த்ரேண பரிகர்ம நிர்திஶ்யதே தத்கதம் –
மைத்ரீகருணாமுதிதோபேக்ஷாணாம் ஸுகது:கபுண்யாபுண்யவிஷயாணாம் பாவநாதஶ்சிதப்ரஸாதநம் ॥ 33 ॥
தத்ர ஸர்வப்ராணிஷு ஸுகஸம்போகாபந்நேஷு மைத்ரீம் பாவயேத்। து:கிதேஷு கருணாம்। புண்யாத்மகேஷு முதிதாம்। அபுண்யஶீலேஷூபேக்ஷாம்। ஏவமஸ்ய பாவயத: ஶுக்லோ தர்ம உபஜாயதே। ததஶ்ச சித்தம் ப்ரஸீததி। ப்ரஸந்நமேகாக்ரம் ஸ்திதிபதம் லபதே ॥ 33 ॥
ப்ரச்சர்தநவிதாரணாப்யாம் வா ப்ராணஸ்ய ॥ 34 ॥
கௌஷ்ட்யஸ்ய வாயோர்நாஸிகாபுடாப்யாம் ப்ரயத்நவிஶேஷாத்வமநம் ப்ரச்சர்தநம், விதாரணம் ப்ராணாயாமஸ்தாப்யாம் வா மநஸ: ஸ்திதிம் ஸம்பாதயேத் ॥ 34 ॥
விஷயவதீ வா ப்ரவ்ருத்திருத்பந்நா மநஸ: ஸ்திதிநிபந்தநீ ॥ 35 ॥
நாஸிகாக்ரே தாரயதோ(அ)ஸ்ய யா திவ்யகந்தஸம்வித்ஸா கந்தப்ரவ்ருத்தி:। ஜிஹ்வாக்ரே ரஸஸம்வித்। தாலுநி ரூபஸம்வித்। ஜிஹ்வாமத்யே ஸ்பர்ஶஸம்வித்। ஜிஹ்வாமூலே ஶப்தஸம்விதித்யேதா வ்ருத்தய உத்பந்நாஶ்சித்தம் ஸ்திதௌ நிபத்நந்தி, ஸம்ஶயம் விதமந்தி, ஸமாதிப்ரஜ்ஞாயாம் ச த்வாரீ பவந்தீதி। ஏதேந சந்த்ராதித்யக்ரஹமணிப்ரதீபரஶ்ம்யாதிஷு ப்ரவ்ருத்திருத்பந்நா விஷயவத்யேவ வேதிதவ்யா। யத்யபி ஹி தத்தச்சாஸ்த்ராநுமாநாசார்யோபதேஶைரவகதமர்ததத்த்வம் ஸத்பூதமேவ பவதி, ஏதேஷாம் யதாபூதார்தப்ரதிபாதநஸாமர்த்யாத் ததா(அ)பி யாவதேகதேஶோ(அ)பி கஶ்சிந்ந ஸ்வகரணஸம்வேத்யோ பவதி தாவத்ஸர்வம் பரோக்ஷமிவாபவர்காதிஷு ஸூக்ஷ்மேஷ்வர்தேஷு ந த்ருடாம் புத்திமுத்பாதயதி। தஸ்மாச்சாஸ்த்ராநுமாநாசார்யோபதேஶோபோத்பலநார்தமேவாவஶ்யம் கஶ்சிதர்தவிஶேஷ: ப்ரத்யக்ஷீகர்தவ்ய:। தத்ர ததுபதிஷ்டார்தைகதேஶப்ரத்யக்ஷத்வே ஸதி ஸர்வம் ஸூக்ஷ்மவிஷயமபி ஆ(அ)பவர்காச்ச்ரத்தீயதே। ஏததர்தமேவேதம் சித்தபரிகர்ம நிர்திஶ்யதே। அநியதாஸு வ்ருத்திஷு தத்விஷயாயாம் வஶீகாரஸம்ஜ்ஞாயாமுபஜாதாயாம் ஸமர்தம் ஸ்யாத்தஸ்ய தஸ்யார்தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷீகரணாயேதி। ததா ச ஸதி ஶ்ரத்தாவீர்யஸ்ம்ருதிஸமாதயோ(அ)ஸ்யாப்ரதிபந்தேந பவிஷ்யந்தீதி ॥ 35 ॥
விஶோகா வா ஜ்யோதிஷ்மதீ ॥ 36 ॥
ப்ரவ்ருத்திருத்பந்நா மநஸ: ஸ்திதிநிபந்தநீத்யநுவர்ததே। ஹ்ருதயபுண்டரீகே தாரயதோ யா புத்திஸம்வித் புத்திஸத்த்வம் ஹி பாஸ்வரமாகாஶகல்பம், தத்ர ஸ்திதிவைஶாரத்யாத்ப்ரவ்ருத்தி: ஸூர்யேந்துக்ரஹமணிப்ரபாரூபாகாரேண விகல்பதே। ததா(அ)ஸ்மிதாயாம் ஸமாபந்நம் சித்தம் நிஸ்தரங்கமஹோததிகல்பம் ஶாந்தமநந்தமஸ்மிதாமாத்ரம் பவதி। யத்ரேதமுக்தம் – “தமணுமாத்ரமாத்மாநமநுவித்யாஸ்மீத்யேவம் தாவத்ஸம்ப்ரஜாநீதே” இதி। ஏஷா த்வயீ விஶோகா விஷயவதீ, அஸ்மிதாமாத்ரா ச ப்ரவ்ருத்திர்ஜ்யோதிஷ்மதீத்யுச்யதே। யயா யோகிநஶ்சித்தம் ஸ்திதிபதம் லபத இதி ॥ 36 ॥
வீதராகவிஷயம் வா சித்தம் ॥ 37 ॥
வீதராகசித்தாலம்பநோபரக்தம் வா யோகிநஶ்சித்தம் ஸ்திதிபதம் லபத இதி ॥ 37 ॥
ஸ்வப்நநித்ராஜ்ஞாநாலம்பநம் வா ॥ 38 ॥
ஸ்வப்நஜ்ஞாநாலம்பநம் வா நித்ராஜ்ஞாநாலம்பநம் வா ததாகாரம் யோகிநஶ்சித்தம் ஸ்திதிபதம் லபத இதி ॥ 38 ॥
யதாபிமதத்யாநாத்வா ॥ 39 ॥
யதேவாபிமதம் ததேவ த்யாயேத்। தத்ர லப்தஸ்திதிகமந்யத்ராபி ஸ்திதிபதம் லபத இதி ॥ 39 ॥
பரமாணுபரமமஹத்த்வாந்தோ(அ)ஸ்ய வஶீகார: ॥ 40 ॥
ஸூக்ஷ்மே நிவிஶமாநஸ்ய பரமாண்வந்தம் ஸ்திதிபதம் லபத இதி। ஸ்தூலே நிவிஶமாநஸ்ய பரமமஹத்த்வாந்தம் ஸ்திதிபதம் சித்தஸ்ய। ஏவம் தாமுபயீம் கோடிமநுதாவதோ யோ(அ)ஸ்யாப்ரதீகாத: ஸ பரோ வஶீகார:। தத்வஶீகாராத்பரிபூர்ணம் யோகிநஶ்சித்தம் ந புநரப்யாஸக்ருதம் பரிகர்மாபேக்ஷத இதி ॥ 40 ॥
அத லப்தஸ்திதிகஸ்ய சேதஸ: கிம்ஸ்வரூபா கிம்விஷயா வா ஸமாபத்திரிதி, ததுச்யதே –
க்ஷீணவ்ருத்தேரபிஜாதஸ்யேவ மணேர்க்ரஹீத்ருக்ரஹணக்ராஹ்யேஷு தத்ஸ்தததஞ்ஜநதா ஸமாபத்தி: ॥ 41 ॥
க்ஷீணவ்ருத்தேரிதி ப்ரத்யஸ்தமிதப்ரத்யயஸ்யேத்யர்த:। அபிஜாதஸ்யேவ மணேரிதி த்ருஷ்டாந்தோபாதாநம்। யதா ஸ்படிக உபாஶ்ரயபேதாத்தத்தத்ரூபோபரக்த உபாஶ்ரயரூபாகாரேண நிர்பாஸதே ததா க்ராஹ்யாலம்பநோபரக்தம் சித்தம் க்ராஹ்யஸமாபந்நம் க்ராஹ்யஸ்வரூபாகாரேண நிர்பாஸதே। பூதஸூக்ஷ்மோபரக்தம் பூதஸூக்ஷ்மஸமாபந்நம் பூதஸூக்ஷ்மஸ்வரூபாபாஸம் பவதி। ததா ஸ்தூலாலம்பநோபரக்தம் ஸ்தூலரூபஸமாபந்நம் ஸ்தூலரூபாபாஸம் பவதி। ததா விஶ்வபேதோபரக்தம் விஶ்வபேதஸமாபந்நம் விஶ்வரூபாபாஸம் பவதி।
ததா க்ரஹணேஷ்வபீந்த்ரியேஷ்வபி த்ரஷ்டவ்யம்। க்ரஹணாலம்பநோபரக்தம் க்ரஹணஸமாபந்நம் க்ரஹணஸ்வரூபாகாரேண நிர்பாஸதே। ததா க்ரஹீத்ருபுருஷாலம்பநோபரக்தம் க்ரஹீத்ருபுருஷஸமாபந்நம் க்ரஹீத்ருபுருஷஸ்வரூபாகாரேண நிர்பாஸதே। ததா முக்தபுருஷாலம்பநோபரக்தம் முக்தபுருஷஸமாபந்நம் முக்தபுருஷஸ்வரூபாகாரேண நிர்பாஸத இதி। ததேவமபிஜாதமணிகல்பஸ்ய சேதஸோ க்ரஹீத்ருக்ரஹணக்ராஹ்யேஷு புருஷேந்த்ரியபூதேஷு யா தத்ஸ்தததஞ்ஜநதா தேஷு ஸ்திதஸ்ய ததாகாராபத்தி: ஸா ஸமாபத்திரித்யுச்யதே ॥ 41 ॥
தத்ர ஶப்தார்தஜ்ஞாநவிகல்பை: ஸம்கீர்ணா ஸவிதர்கா ஸமாபத்தி: ॥ 42 ॥
தத்யதா கௌரிதிஶப்தோ கௌரித்யர்தோ கௌரிதி ஜ்ஞாநமித்யவிபாகேந விபக்தாநாமபி க்ரஹணம் த்ருஷ்டம்। விபஜ்யமாநாஶ்சாந்யே ஶப்ததர்மா அந்யே(அ)ர்ததர்மா அந்யே விஜ்ஞாநதர்மா இத்யேதேஷாம் விபக்த: பந்தா:। தத்ர ஸமாபந்நஸ்ய யோகிநோ யோ கவாத்யர்த: ஸமாதிப்ரஜ்ஞாயாம் ஸமாரூட: ஸ சேச்சப்தார்தஜ்ஞாநவிகல்பாநுவித்த உபாவர்ததே ஸா ஸம்கீர்ணா ஸமாபத்தி: ஸவிதர்கேத்யுச்யதே ।
யதா புந: ஶப்தஸம்கேதஸ்ம்ருதிபரிஶுத்தௌ ஶ்ருதாநுமாநஜ்ஞாநவிகல்பஶூந்யாயாம் ஸமாதிப்ரஜ்ஞாயாம் ஸ்வரூபமாத்ரேணாவஸ்திதோ(அ)ர்தஸ்தத்ஸ்வரூபாகாரமாத்ரதயைவாவச்சித்யதே। ஸா ச நிர்விதர்கா ஸமாபத்தி:। தத்பரம் ப்ரத்யக்ஷம்। தச்ச ஶ்ருதாநுமாநயோர்பீஜம்। தத: ஶ்ருதாநுமாநே ப்ரபவத:। ந ச ஶ்ருதாநுமாநஜ்ஞாநஸஹபூதம் தத்தர்ஶநம்। தஸ்மாதஸம்கீர்ணம் ப்ரமாணாந்தரேண யோகிநோ நிர்விதர்கஸமாதிஜம் தர்ஶநமிதி ॥ 42 ॥
நிர்விதர்காயா: ஸமாபத்தேரஸ்யா: ஸூத்ரேண லக்ஷணம் த்யோத்யதே –
ஸ்ம்ருதிபரிஶுத்தௌ ஸ்வரூபஶூந்யேவார்தமாத்ரநிர்பாஸா நிர்விதர்கா ॥ 43 ॥
யா ஶப்தஸம்கேதஶ்ருதாநுமாநஜ்ஞாநவிகல்பஸ்ம்ருதிபரிஶுத்தௌ க்ராஹ்யஸ்வரூபோபரக்தா ப்ரஜ்ஞா ஸ்வமிவ ப்ரஜ்ஞாஸ்வரூபம் க்ரஹணாத்மகம் த்யக்த்வா பதார்தமாத்ரஸ்வரூபா க்ராஹ்யஸ்வரூபாபந்நேவ பவதி ஸா ததா நிர்விதர்கா ஸமாபத்தி:।
ததா ச வ்யாக்யாதம் – தஸ்யா ஏகபுத்த்யுபக்ரமோ ஹ்யர்தாத்மா(அ)ணுப்ரசயவிஶேஷாத்மா கவாதிர்கடாதிர்வா லோக:।
ஸ ச ஸம்ஸ்தாநவிஶேஷோ பூதஸூக்ஷ்மாணாம் ஸாதாரணோ தர்ம ஆத்மபூத: பலேந வ்யக்தேநாநுமித: ஸ்வவ்யஞ்ஜகாஞ்ஜந: ப்ராதர்பவதி। தர்மாந்தரஸ்ய கபாலாதேருதயே ச திரோ பவதி। ஸ ஏஷ தைர்மோ(அ)வயவீத்யுச்யதே। யோ(அ)ஸாவேகஶ்ச மஹாம்ஶ்சாணீயாம்ஶ்ச ஸ்பர்ஶவாம்ஶ்ச க்ரியாதர்மகஶ்சாநித்யஶ்ச தேநாவயவிநா வ்யவஹாரா: க்ரியந்தே।
யஸ்ய புநரவஸ்துக: ஸ ப்ரசயவிஶேஷ: ஸூக்ஷ்மம் ச காரணமநுபலப்யமவிகல்பஸ்ய தஸ்யாவயவ்யபாவாததத்ரூபப்ரதிஷ்டம் மித்யாஜ்ஞாநமிதி ப்ராயேண ஸர்வமேவ ப்ராப்தம் மித்யாஜ்ஞாநமிதி।
ததா ச ஸம்யக்ஜ்ஞாநமபி கிம் ஸ்யாத்விஷயாபாவாத்। யத்யதுபலப்யதே தத்ததவயவித்வேநா(அ)(அ)ம்நாதம்। தஸ்மாதஸ்த்யவயவீ யோ மஹத்த்வாதிவ்யவஹாராபந்ந: ஸமாபத்தேர்நிர்விதர்காயா விஷயீ பவதி ॥ 43 ॥
ஏதயைவ ஸவிசாரா நிர்விசாரா ச ஸூக்ஷ்மவிஷயா வ்யாக்யாதா ॥ 44 ॥
தத்ர பூதஸூக்ஷ்மகேஷ்வபிவ்யக்ததர்மகேஷு தேஶகாலநிமித்தாநுபவாவச்சிந்நேஷு யா ஸமாபத்தி: ஸா ஸவிசாரேத்யுச்யதே। தத்ராப்யேகபுத்திநிர்க்ராஹ்யமேவோதிததர்மவிஶிஷ்டம் பூதஸூக்ஷ்மமாலம்பநீபூதம் ஸமாதிப்ரஜ்ஞாயாமுபதிஷ்டதே।
யா புந: ஸர்வதா ஸர்வத: ஶாந்தோதிதாவ்யபதேஶ்யதர்மாநவச்சிந்நேஷு ஸர்வதர்மாநுபாதிஷு ஸர்வதர்மாத்மகேஷு ஸமாபத்தி: ஸா நிர்விசாரேத்யுச்யதே। ஏவம் ஸ்வரூபம் ஹி தத்பூதஸூக்ஷ்மமேதேநைவ ஸ்வரூபேணா(அ)(அ)லம்பநீபூதமேவ ஸமாதிப்ரஜ்ஞாஸ்வரூபமுபரஞ்ஜயதி।
ப்ரஜ்ஞா ச ஸ்வரூபஶூந்யேவார்தமாத்ரா யதா பவதி ததா நிர்விசாரேத்யுச்யதே। தத்ர மஹத்வஸ்துவிஷயா ஸவிதர்கா நிர்விதர்கா ச, ஸூக்ஷ்மவஸ்துவிஷயா ஸவிசாரா நிர்விசாரா ச। ஏவமுபயோரேதயைவ நிர்விதர்கயா விகல்பஹாநிர்வ்யாக்யாதேதி ॥ 44 ॥
ஸூக்ஷ்மவிஷயத்வம் சாலிங்கபர்யவஸாநம் ॥ 45 ॥
பார்திவஸ்யாணோர்கந்ததந்மாத்ரம் ஸூக்ஷ்மோ விஷய:। ஆப்யஸ்ய ரஸதந்மாத்ரம்। தைஜஸஸ்ய ரூபதந்மாத்ரம்। வாயவீயஸ்ய ஸ்பர்ஶதந்மாத்ரம்। ஆகாஶஸ்ய ஶப்ததந்மாத்ரமிதி। தேஷாமஹம்கார:। அஸ்யாபி லிங்கமாத்ரம் ஸூக்ஷ்மோ விஷய:। லிங்கமாத்ரஸ்யாப்யலிங்கம் ஸூக்ஷ்மோ விஷய:। ந சாலிங்காத்பரம் ஸூக்ஷ்மமஸ்தி। நந்வஸ்தி புருஷ: ஸூக்ஷ்ம இதி। ஸத்யம்। யதா லிங்காத்பரமலிங்கஸ்ய ஸௌக்ஷ்ம்யம் ந சைவம் புருஷஸ்ய। கிம்து, லிங்கஸ்யாந்வயிகாரணம் புருஷோ ந பவதி, ஹேதுஸ்து பவதீதி। அத: ப்ரதாநே ஸௌக்ஷ்ம்யம் நிரதிஶயம் வ்யாக்யாதம் ॥ 45 ॥
தா ஏவ ஸபீஜ: ஸமாதி: ॥ 46 ॥
தாஶ்சதஸ்ர: ஸமாபத்தயோ பஹிர்வஸ்துபீஜா இதி ஸமாதிரபி ஸபீஜ:। தத்ர ஸ்தூலே(அ)ர்தே ஸவிதர்கோ நிர்விதர்க:, ஸூக்ஷ்மே(அ)ர்தே ஸவிசாரோ நிர்விசார இதி சதுர்தோபஸம்க்யாத: ஸமாதிரிதி ॥ 46 ॥
நிர்விசாரவைஶாரத்யே(அ)த்யாத்மப்ரஸாத: ॥ 47 ॥
அஶுத்த்யாவரணமலாபேதஸ்ய ப்ரகாஶாத்மநோ புத்திஸத்த்வஸ்ய ரஜஸ்தமோப்யாமநபிபூத: ஸ்வச்ச: ஸ்திதிப்ரவாஹோ வைஶாரத்யம்। யதா நிர்விசாரஸ்ய ஸமாதேர்வைஶாரத்யமிதம் ஜாயதே ததா யோகிநோ பவத்யத்யாத்மப்ரஸாதோ பூதார்தவிஷய: க்ரமாநநுரோதீ ஸ்புட: ப்ரஜ்ஞாலோக:। ததா சோக்தம் –
ப்ரஜ்ஞாப்ரஸாதமாருஹ்ய அஶோச்ய: ஶோசதோ ஜநாந்।
பூமிஷ்டாநிவ ஶைலஸ்த: ஸர்வாந்ப்ராஜ்ஞோ(அ)நுபஶ்யதி ॥ 47 ॥
ருதம்பரா தத்ர ப்ரஜ்ஞா ॥ 48 ॥
தஸ்மிந்ஸமாஹிதசித்தஸ்ய யா ப்ரஜ்ஞா ஜாயதே தஸ்யா ருதம்பரேதி ஸம்ஜ்ஞா பவதி। அந்வர்தா ச ஸா, ஸத்யமேவ பிபர்தி ந ச தத்ர விபர்யாஸஜ்ஞாநகந்தோ(அ)ப்யஸ்தீதி। ததா சோக்தம் –
ஆகமேநாநுமாநேந த்யாநாப்யாஸரஸேந ச।
த்ரிதா ப்ரகல்பயந்ப்ரஜ்ஞா லபத யோகமுத்தமம் ॥ இதி ॥ 48 ॥
ஸா புந: –
ஶ்ருதாநுமாநப்ரஜ்ஞாப்யாமந்யவிஷயா விஶேஷார்தத்வாத் ॥ 49 ॥
ஶ்ருதமாகமவிஜ்ஞாநம் தத்ஸாமாந்யவிஷயம்। ந ஹ்யாகமேந ஶக்யோ விஶேஷோ(அ)பிதாதும், கஸ்மாத், ந ஹி விஶேஷேண க்ருதஸம்கேத: ஶப்த இதி। ததா(அ)நுமாநம் ஸாமாந்யவிஷயமேவ। யத்ர ப்ராப்திஸ்தத்ர கதிர்யத்ராப்ராப்திஸ்தத்ர ந பவதி கதிரித்யுக்தம்। அநுமாநேந ச ஸாமாந்யேநோபஸம்ஹார:। தஸ்மாச்ச்ருதாநுமாநவிஷயோ ந விஶேஷ: கஶ்சிதஸ்தீதி।
ந சாஸ்ய ஸூக்ஷ்மவ்யவஹிதவிப்ரக்ருஷ்டஸ்ய வஸ்துநோ லோகப்ரத்யக்ஷேண க்ரஹணமஸ்தி। ந சாஸ்ய விஶேஷஸ்யாப்ரமாணகஸ்யாபாவோ(அ)ஸ்தீதி ஸமாதிப்ரஜ்ஞாநிர்க்ராஹ்ய ஏவ ஸ விஶேஷோ பவதி பூதஸ்ரு(அ)க்ஷ்மகதோ வா புருஷகதோ வா। தஸ்மாச்ச்ரதாநுமாநப்ரஜ்ஞாப்யாமந்யவிஷயா ஸா ப்ரஜ்ஞா விஶேஷார்தத்வாதிதி ॥ 49 ॥
ஸமாதிப்ரஜ்ஞாப்ரதிலம்பே யோகிந: ப்ரஜ்ஞாக்ருத: ஸம்ஸ்காரோ நவோ நவோ ஜாயதே –
தஜ்ஜ: ஸம்ஸ்காரோ(அ)ந்யஸம்ஸ்காரப்ரதிபந்தீ ॥ 50 ॥
ஸமாதிப்ரஜ்ஞாப்ரபவ: ஸம்ஸ்காரோ வ்யுத்தாநஸம்ஸ்காராஶயம் பாததே। வ்யுத்தாநஸம்ஸ்காராபிபவாத்தத்ப்ரபவா: ப்ரத்யயா ந பவந்தி। ப்ரத்யயநிரோதே ஸமாதிருபதிஷ்டதே। தத: ஸமாதிஜா ப்ரஜ்ஞா, தத: ப்ரஜ்ஞாக்ருதா: ஸம்ஸ்காரா இதி நவோ நவ: ஸம்ஸ்காராஶயோ ஜாயதே। ததஶ்ச ப்ரஜ்ஞா, ததஶ்ச ஸம்ஸ்காரா இதி। கதமஸௌ ஸம்ஸ்காராதிஶயஶ்சித்தம் ஸாதிகாரம் ந கரிஷ்யதீதி। ந தே ப்ரஜ்ஞாக்ருதா: ஸம்ஸ்காரா: க்லேஶக்ஷயஹேதுத்வாச்சித்தமதிகாரவிஶிஷ்டம் குர்வந்தி। சித்தம் ஹி தே ஸ்வகார்யாதவஸாதயந்தி। க்யாதிபர்யவஸாநம் ஹி சித்தசேஷ்டிதமிதி ॥ 50 ॥
கிம் சாஸ்ய பவதி –
தஸ்யாபி நிரோதே ஸர்வநிரோதாந்நிர்பீஜ: ஸமாதி: ॥ 51 ॥
ஸ ந கேவலம் ஸமாதிப்ரஜ்ஞாவிரோதீ ப்ரஜ்ஞாக்ருதாநாமபி ஸம்ஸ்காராணாம் ப்ரதிபந்தீ பவதி। கஸ்மாத், நிரோதஜ: ஸம்ஸ்கார: ஸமாதிஜாந்ஸம்ஸ்காராந்பாதத இதி।
நிரோதஸ்திதிகாலக்ரமாநுபவேந நிரோதசித்தக்ருதஸம்ஸ்காராஸ்தித்வமநுமேயம்। வ்யுத்தாநநிரோத-ஸமாதிப்ரபவை: ஸஹ கைவல்யபாகீயை: ஸம்ஸ்காரைஶ்சித்தம் ஸ்வஸ்யாம் ப்ரக்ருதாவவஸ்திதாயாம் ப்ரவிலீயதே। தஸ்மாத்தே ஸம்ஸ்காராஶ்சித்தஸ்யாதிகாரவிரோதிநோ ந ஸ்திதிஹேதவோ பவந்தீதி।
யஸ்மாதவஸிதாதிகாரம் ஸஹ கைவல்யபாகீயை: ஸம்ஸ்காரைஶ்சித்தம் நிவர்ததே, தஸ்மிந்நிவ்ருத்தே புருஷ: ஸ்வரூபமாத்ரப்ரதிஷ்டோ(அ)த: ஶுத்த: கேவலோ முக்த இத்யுச்யத இதி ॥ 51 ॥
இதி ஶ்ரீபாதஞ்ஜலே ஸாம்க்யப்ரவசநே யோகஶாஸ்த்ரே ஶ்ரீமத்வ்யாஸபாஷ்யே ப்ரதம: ஸமாதிபாத: ॥ 1 ॥
