ಯೋಗಶ್ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿನಿರೋಧಃ ॥ ೨ ॥
ತದಾ ದ್ರಷ್ಟುಃ ಸ್ವರೂಪೇಽವಸ್ಥಾನಮ್ ॥ ೩ ॥
ವೃತ್ತಿಸಾರುಪ್ಯಮಿತರತ್ರ ॥ ೪ ॥
ವೃತ್ತಯಃ ಪಞ್ಚತಯ್ಯಃ ಕ್ಲಿಷ್ಟಾಕ್ಲಿಷ್ಟಾಃ ॥ ೫ ॥
ಪ್ರಮಾಣವಿಪರ್ಯಯವಿಕಲ್ಪನಿದ್ರಾಸ್ಮೃತಯ ॥ ೬ ॥
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾನುಮಾನಾಗಮಾಃ ಪ್ರಮಾಣಾನಿ ॥ ೭ ॥
ವಿಪರ್ಯಯೋ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮತದ್ರೂಪಪ್ರತಿಷ್ಠಮ್ ॥ ೮ ॥
ಶಬ್ದಜ್ಞಾನಾನುಪಾತೀ ವಸ್ತುಶೂನ್ಯೋ ವಿಕಲ್ಪಃ ॥ ೯ ॥
ಅಭಾವಪ್ರಯಯಾಲಮ್ಬನಾ ವೃತ್ತಿರ್ನಿದ್ರಾ ॥ ೧೦ ॥
ಅನುಭೂತವಿಷಯಾಸಂಪ್ರಮೋಷಃ ಸ್ಮೃತಿಃ ॥ ೧೧ ॥
ಅಭ್ಯಾಸವೈರಾಗ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ತನ್ನಿರೋಧಃ ॥ ೧೨ ॥
ತತ್ರ ಸ್ಥಿತೌ ಯತ್ನಾಽಭ್ಯಾಸಃ ॥ ೧೩ ॥
ಸ ತು ದೀರ್ಘಕಾಲನೈರನ್ತರ್ಯಸತ್ಕಾರಾಸೇವಿತೋ ದೃಢಭೂಮಿಃ ॥ ೧೪ ॥
ದೃಷ್ಟಾನುಶ್ರವಿಕವಿಷಯವಿತೃಷ್ಣಸ್ಯ ವಶೀಕಾರಸಂಜ್ಞಾ ವೈರಾಗ್ಯಮ್ ॥ ೧೫ ॥
ತತ್ಪರಂ ಪುರುಷಖ್ಯಾತೇರ್ಗುಣವೇತೃಷ್ಣ್ಯಮ್ ॥ ೧೬ ॥
ವಿತರ್ಕವಿಚಾರಾನನ್ದಾಸ್ಮಿತಾರೂಪಾನುಗಮಾತ್ಸಂಪ್ರಜ್ಞಾತಃ ॥ ೧೭ ॥
ವಿರಾಮಪ್ರತ್ಯಯಾಭ್ಯಾಸಪೂರ್ವಃ ಸಂಸ್ಕಾರಶೇಷೋಽನ್ಯಃ ॥ ೧೮ ॥
ಭವಪ್ರಯಯೋ ವಿದೇಹಪ್ರಕೃತಿಲಯಾನಾಮ್ ॥ ೧೯ ॥
ಶ್ರದ್ಧಾವೀರ್ಯಸ್ಮೃತಿಸಮಾಧಿಪ್ರಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕ ಇತರೇಷಾಮ್ ॥ ೨೦ ॥
ತೀವ್ರಸಂವೇಗಾನಾಮಾಸನ್ನಃ ॥ ೨೧ ॥
ಮೃದುಮಧ್ಯಾಧಿಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ತತೋಽಪಿ ವಿಶೇಷಃ ॥ ೨೨ ॥
ಈಶ್ವರಪ್ರಣಿಧಾನಾದ್ವಾ ॥ ೨೩ ॥
ಕ್ಲೇಶಕರ್ಮವಿಪಾಕಾಶಯೈರಪರಾಮೃಷ್ಟಃ ಪುರುಷವಿಶೇಷ ಈಶ್ವರಃ ॥ ೨೪ ॥
ತತ್ರ ನಿರತಿಶಯಂ ಸರ್ವಜ್ಞಬೀಜಮ್ ॥ ೨೫ ॥
ಪೂರ್ವೇಷಾಮಪಿ ಗುರುಃ ಕಾಲೇನಾನವಚ್ಛೇದಾತ್ ॥ ೨೬ ॥
ತಜ್ಜಪಸ್ತದರ್ಥಭಾವನಮ್ ॥ ೨೮ ॥
ತತಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ತ್ಚೇತನಾಧಿಗಮೋಽಪ್ಯನ್ತರಾಯಾಭಾವಶ್ಚ ॥ ೨೯ ॥
ವ್ಯಾಧಿಸ್ತ್ಯಾನಸಂಶಯಪ್ರಮಾದಾಲಸ್ಯಾವಿರತಿಭ್ರಾನ್ತಿದರ್ಶನಾಲಬ್ಧಭೂಮಿಕತ್ವಾನವಸ್ಥಿತತ್ವಾನಿ ಚಿತವಿಕ್ಷೇಪಾಸ್ತೇಽನ್ತರಾಯಾಃ ॥ ೩೦ ॥
ದುಃಖದೌರ್ಮನಸ್ಯಾಙ್ಗಮೇಜಯತ್ವಶ್ವಾಸಪ್ರಶ್ವಾಸಾ ವಿಕ್ಷೇಪಸಹಭುವಃ ॥ ೩೧ ॥
ತತ್ಪ್ರತಿಷೇಧಾರ್ಥಮೇಕತತ್ತ್ವಾಭ್ಯಾಸಃ ॥ ೩೨ ॥
ಮೈತ್ರೀಕರುಣಾಮುದಿತೋಪೇಕ್ಷಾಣಾಂ ಸುಖದುಃಖಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯವಿಷಯಾಣಾಂ ಭಾವನಾತಶ್ಚಿತಪ್ರಸಾದನಮ್ ॥ ೩೩ ॥
ಪ್ರಚ್ಛರ್ದನವಿಧಾರಣಾಭ್ಯಾಂ ವಾ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ॥ ೩೪ ॥
ವಿಷಯವತೀ ವಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿರುತ್ಪನ್ನಾ ಮನಸಃ ಸ್ಥಿತಿನಿಬನ್ಧನೀ ॥ ೩೫ ॥
ವಿಶೋಕಾ ವಾ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಮತೀ ॥ ೩೬ ॥
ವೀತರಾಗವಿಷಯಂ ವಾ ಚಿತ್ತಮ್ ॥ ೩೭ ॥
ಸ್ವಪ್ನನಿದ್ರಾಜ್ಞಾನಾಲಮ್ಬನಂ ವಾ ॥ ೩೮ ॥
ಪರಮಾಣುಪರಮಮಹತ್ತ್ವಾನ್ತೋಽಸ್ಯ ವಶೀಕಾರಃ ॥ ೪೦ ॥
ಕ್ಷೀಣವೃತ್ತೇರಭಿಜಾತಸ್ಯೇವ ಮಣೇರ್ಗ್ರಹೀತೃಗ್ರಹಣಗ್ರಾಹ್ಯೇಷು ತತ್ಸ್ಥತದಞ್ಜನತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಃ ॥ ೪೧ ॥
ತತ್ರ ಶಬ್ದಾರ್ಥಜ್ಞಾನವಿಕಲ್ಪೈಃ ಸಂಕೀರ್ಣಾ ಸವಿತರ್ಕಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಃ ॥ ೪೨ ॥
ಸ್ಮೃತಿಪರಿಶುದ್ಧೌ ಸ್ವರೂಪಶೂನ್ಯೇವಾರ್ಥಮಾತ್ರನಿರ್ಭಾಸಾ ನಿರ್ವಿತರ್ಕಾ ॥ ೪೩ ॥
ಏತಯೈವ ಸವಿಚಾರಾ ನಿರ್ವಿಚಾರಾ ಚ ಸೂಕ್ಷ್ಮವಿಷಯಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾ ॥ ೪೪ ॥
ಸೂಕ್ಷ್ಮವಿಷಯತ್ವಂ ಚಾಲಿಙ್ಗಪರ್ಯವಸಾನಮ್ ॥ ೪೫ ॥
ತಾ ಏವ ಸಬೀಜಃ ಸಮಾಧಿಃ ॥ ೪೬ ॥
ನಿರ್ವಿಚಾರವೈಶಾರದ್ಯೇಽಧ್ಯಾತ್ಮಪ್ರಸಾದಃ ॥ ೪೭ ॥
ಋತಂಭರಾ ತತ್ರ ಪ್ರಜ್ಞಾ ॥ ೪೮ ॥
ಶ್ರುತಾನುಮಾನಪ್ರಜ್ಞಾಭ್ಯಾಮನ್ಯವಿಷಯಾ ವಿಶೇಷಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ॥ ೪೯ ॥
ತಜ್ಜಃ ಸಂಸ್ಕಾರೋಽನ್ಯಸಂಸ್ಕಾರಪ್ರತಿಬನ್ಧೀ ॥ ೫೦ ॥
ತಸ್ಯಾಪಿ ನಿರೋಧೇ ಸರ್ವನಿರೋಧಾನ್ನಿರ್ಬೀಜಃ ಸಮಾಧಿಃ ॥ ೫೧ ॥
ಇತಿ ಶ್ರೀಪಾತಞ್ಜಲೇ ಸಾಂಖ್ಯಪ್ರವಚನೇ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೇ ಶ್ರೀಮದ್ವ್ಯಾಸಭಾಷ್ಯೇ ಪ್ರಥಮಃ ಸಮಾಧಿಪಾದಃ ॥ ೧ ॥
ತಪಃಸ್ವಾಧ್ಯಾಯೇಶ್ವರಪ್ರಣಿಧಾನಾನಿ ಕ್ರಿಯಾಯೋಗಃ ॥ ೧ ॥
ಸಮಾಧಿಭಾವನಾರ್ಥಃ ಕ್ಲೇಶತನೂಕರಣಾರ್ಥಶ್ಚ ॥ ೨ ॥
ಅವಿದ್ಯಾಸ್ಮಿತಾರಾಗದ್ವೇಷಾಭಿನಿವೇಶಾಃ ಕ್ಲೇಶಾಃ ॥ ೩ ॥
ಅವಿದ್ಯಾ ಕ್ಷೇತ್ರಮುತ್ತರೇಷಾಂ ಪ್ರಸುಪ್ತತನುವಿಚ್ಛಿನ್ನೋದಾರಾಣಾಮ್ ॥ ೪ ॥
ಅನಿತ್ಯಾಶುಚಿದುಃಖಾನಾತ್ಮಸು ನಿತ್ಯಶುಚಿಸುಖಾತ್ಮಖ್ಯಾತಿರವಿದ್ಯಾ ॥ ೫ ॥
ದೃಗ್ದರ್ಶನಶಕ್ತ್ಯೋರೇಕಾತ್ಮತೇವಾಸ್ಮಿತಾ ॥ ೬ ॥
ಸ್ವರಸವಾಹೀ ವಿದುಷೋಽಪಿ ತಥಾ ರೂಢೋಽಭಿನಿವೇಶಃ ॥ ೯ ॥
ತೇ ಪ್ರತಿಪ್ರಸವಹೇಯಾಃ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾಃ ॥ ೧೦ ॥
ಧ್ಯಾನಹೇಯಾಸ್ತದ್ವೃತ್ತಯಃ ॥ ೧೧ ॥
ಕ್ಲೇಶಮೂಲಃ ಕರ್ಮಾಶಯೋ ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಜನ್ಮವೇದನೀಯಃ ॥ ೧೨ ॥
ಸತಿ ಮೂಲೇ ತದ್ವಿಪಾಕೋ ಜಾತ್ಯಾಯುರ್ಭೋಗಾಃ ॥ ೧೩ ॥
ತೇ ಹ್ಲಾದಪರಿತಾಪಫಲಾಃ ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯಹೇತುತ್ವಾತ್ ॥ ೧೪ ॥
ಪರಿಣಾಮತಾಪಸಂಸ್ಕಾರದುಃಖೈರ್ಗುಣವೃತ್ತಿವಿರೋಧಾಚ್ಚ ದುಃಖಮೇವ ಸರ್ವಂ ವಿವೇಕಿನಃ ॥ ೧೫ ॥
ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯಯೋಃ ಸಂಯೋಗೋ ಹೇಯಹೇತುಃ ॥ ೧೭ ॥
ಪ್ರಕಾಶಕ್ರಿಯಾಸ್ಥಿತಿಶೀಲಂ ಭೂತೇನ್ದ್ರಿಯಾತ್ಮಕಂ ಭೋಗಾಪವರ್ಗಾರ್ಥಂ ದೃಶ್ಯಮ್ ॥ ೧೮ ॥
ವಿಶೇಷಾವಿಶೇಷಲಿಙ್ಗಮಾತ್ರಾಲಿಙ್ಗಾನಿ ಗುಣಪರ್ವಾಣಿ ॥ ೧೯ ॥
ದ್ರಷ್ಟಾ ದೃಶಿಮಾತ್ರಃ ಶುದ್ಧೋಽಪಿ ಪ್ರತ್ಯಯಾನುಪಶ್ಯಃ ॥ ೨೦ ॥
ತದರ್ಥ ಏವ ದೃಶ್ಯಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾ ॥ ೨೧ ॥
ಕೃತಾರ್ಥಂ ಪ್ರತಿ ನಷ್ಟಮಪ್ಯನಷ್ಟಂ ತದನ್ಯಸಾಧಾರಣತ್ವಾತ್ ॥ ೨೨ ॥
ಸ್ವಸ್ವಾಮಿಶಕ್ತ್ಯೋಃ ಸ್ವರೂಪೋಪಲಬ್ಧಿಹೇತುಃ ಸಂಯೋಗಃ ॥ ೨೩ ॥
ತದಭಾವಾತ್ಸಂಯೋಗಾಭಾವೋ ಹಾನಂ ತದ್ದೃಶೇಃ ಕೈವಲ್ಯಮ್ ॥ ೨೫ ॥
ವಿವೇಕಖ್ಯಾತಿರವಿಪ್ಲವಾ ಹಾನೋಪಾಯಃ ॥ ೨೬ ॥
ತಸ್ಯ ಸಪ್ತಧಾ ಪ್ರಾನ್ತಭೂಮಿಃ ಪ್ರಜ್ಞಾ ॥ ೨೭ ॥
ಯೋಗಾಙ್ಗಾನುಷ್ಠಾನಾದಶುದ್ಧಿಕ್ಷಯೇ ಜ್ಞಾನದೀಪ್ತಿರಾವಿವೇಕಖ್ಯಾತೇಃ ॥ ೨೮ ॥
ಯಮನಿಯಮಾಸನಪ್ರಾಣಾಯಾಮಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಧಾರಣಾಧ್ಯಾನಸಮಾಧಯೋಽಷ್ಟಾವಙ್ಗಾನಿ ॥ ೨೯ ॥
ಅಹಿಂಸಾಸತ್ಯಸ್ತೇಯಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾಪರಿಗ್ರಹಾ ಯಮಾಃ ॥ ೩೦ ॥
ಜಾತಿದೇಶಕಾಲಸಮಯಾನವಚ್ಛಿನ್ನಾಃ ಸಾರ್ವಭೌಮಾ ಮಹಾವ್ರತಮ್ ॥ ೩೧ ॥
ಶೌಚಸಂತೋಷತಪಃಸ್ವಾಧ್ಯಾಯೇಶ್ವರಪ್ರಣಿಧಾನಾನಿ ನಿಯಮಾಃ ॥ ೩೨ ॥
ವಿತರ್ಕಬಾಧನೇ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷಭಾವನಮ್ ॥ ೩೩ ॥
ವಿತರ್ಕಾ ಹಿಂಸಾದಯಃ ಕೃತಕಾರಿತಾನುಮೋದಿತಾ ಲೋಭಕ್ರೋಧಮೋಹಪೂರ್ವಕಾ ಮೃದುಮಧ್ಯಾಧಿಮಾತ್ರಾ ದುಃಖಾಜ್ಞಾನಾನನ್ತಫಲಾ ಇತಿ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷಭಾವನಮ್ ॥ ೩೪ ॥
ಅಹಿಂಸಾಪ್ರತಿಷ್ಠಾಯಾಂ ತತ್ಸನ್ನಿಧಾ ವೈರತ್ಯಾಗಃ ॥ ೩೫ ॥
ಸತ್ಯಪ್ರತಿಷ್ಠಾಯಾಂ ಕ್ರಿಯಾಫಲಾಶ್ರಯತ್ವಮ್ ॥ ೩೬ ॥
ಅಸ್ತೇಯಪ್ರತಿಷ್ಠಾಯಾಂ ಸರ್ವರತ್ನೋಪಸ್ಥಾನಮ್ ॥ ೩೭ ॥
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಪ್ರತಿಷ್ಠಾಯಾಂ ವೀರ್ಯಲಾಭಃ ॥ ೩೮ ॥
ಅಪರಿಗ್ರಹಸ್ಥೈರ್ಯೇ ಜನ್ಮಕಥಂತಾಸಂಬೋಧಃ ॥ ೩೯ ॥
ಶೌಚಾತ್ಸ್ವಾಙ್ಗಜುಗುಪ್ಸಾ ಪರೈರಸಂಸರ್ಗಃ ॥ ೪೦ ॥
ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧಿಸೌಮನಸ್ಯೈಕಾಗ್ರ್ಯೇನ್ದ್ರಿಯಜಯಾತ್ಮದರ್ಶನಯೋಗ್ಯತ್ವಾನಿ ಚ ॥ ೪೧ ॥
ಸಂತೋಷಾದನುತ್ತಮಃ ಸುಖಲಾಭಃ ॥ ೪೨ ॥
ಕಾಯೇನ್ದ್ರಿಯಸಿದ್ಧಿರಶುದ್ಧಿಕ್ಷಯಾತ್ತಪಸಃ ॥ ೪೩ ॥
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾದಿಷ್ಟದೇವತಾಸಂಪ್ರಯೋಗಃ ॥ ೪೪ ॥
ಸಮಾಧಿಸಿದ್ವಿರೀಶ್ವರಪ್ರಣಿಧಾನಾತ್ ॥ ೪೫ ॥
ಪ್ರಯತ್ನಶೈಥಿಲ್ಯಾನನ್ತಸಮಾಪತ್ತಿಭ್ಯಾಮ್ ॥ ೪೭ ॥
ತತೋ ದ್ವನ್ದ್ವಾನಭಿಘಾತಃ ॥ ೪೮ ॥
ತಸ್ಮಿನ್ಸತಿ ಶ್ವಾಸಪ್ರಶ್ವಾಸಯೋರ್ಗತಿವಿಚ್ಛೇದಃ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಃ ॥ ೪೯ ॥
ಬಾಹ್ಯಾಭ್ಯನ್ತರಸ್ತಮ್ಭವೃತ್ತಿರ್ದೇಶಕಾಲಸಂಖ್ಯಾಭಿಃ ಪರಿದೃಷ್ಟೋ ದೀರ್ಘಸೂಕ್ಷ್ಮಃ ॥ ೫೦ ॥
ಬಾಹ್ಯಾಭ್ಯನ್ತರವಿಷಯಾಕ್ಷೇಪೀ ಚತುರ್ಥಃ ॥ ೫೧ ॥
ತತಃ ಕ್ಷೀಯತೇ ಪ್ರಕಾಶಾವರಣಮ್ ॥ ೫೨ ॥
ಧಾರಣಾಸು ಚ ಯೋಗ್ಯತಾ ಮನಸಃ ॥ ೫೩ ॥
ಸ್ವವಿಷಯಾಸಂಪ್ರಯೋಗೇ ಚಿತಸ್ವರೂಪಾನುಕಾರ ಇವೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಾಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹಾರಃ ॥ ೫೪ ॥
ತತಃ ಪರಮಾ ವಶ್ಯತೇನ್ದ್ರಿಯಾಣಾಮ್ ॥ ೫೫ ॥
ಇತಿ ಶ್ರೀಪಾತಞ್ಜಲೇ ಸಾಂಖ್ಯಪ್ರವಚನೇ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೇ ಶ್ರೀಮದ್ವ್ಯಾಸಭಾಷ್ಯೇ ದ್ವಿತೀಯಃ ಸಾಧನಪಾದಃ ॥ ೨ ॥
ದೇಶಬನ್ಧಶ್ಚಿತ್ತಸ್ಯ ಧಾರಣಾ ॥ ೧ ॥
ತತ್ರ ಪ್ರತ್ಯಯೈಕತಾನತಾ ಧ್ಯಾನಮ್ ॥ ೨ ॥
ತದೇವಾರ್ಥಮಾತ್ರನಿರ್ಭಾಸಂ ಸ್ವರೂಪಶೂನ್ಯಮಿವ ಸಮಾಧಿಃ ॥ ೩ ॥
ತಜ್ಜಯಾತ್ಪ್ರಜ್ಞಾಲೋಕಃ ॥ ೫ ॥
ತಸ್ಯ ಭೂಮಿಷು ವಿನಿಯೋಗಃ ॥ ೬ ॥
ತ್ರಯಮನ್ತರಙ್ಗಂ ಪೂರ್ವೇಭ್ಯಃ ॥ ೭ ॥
ತದಪಿ ಬಹಿರಙ್ಗಂ ನಿರ್ಬೀಜಸ್ಯ ॥ ೮ ॥
ವ್ಯುತ್ಥಾನನಿರೋಧಸಂಸ್ಕಾರಯೋರಭಿಭವಪ್ರಾದುರ್ಭಾವೌ ನಿರೋಧಕ್ಷಣಚಿತಾನ್ವಯೋ ನಿರೋಧಪರಿಣಾಮಃ ॥ ೯ ॥
ತಸ್ಯ ಪ್ರಶಾನ್ತವಾಹಿತಾ ಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ ॥ ೧೦ ॥
ಸರ್ವಾರ್ಥತೈಕಾಗ್ರತಯೋಃ ಕ್ಷಯೋದಯೌ ಚಿತ್ತಸ್ಯ ಸಮಾಧಿಪರಿಣಾಮಃ ॥ ೧೧ ॥
ತತಃ ಪುನಃ ಶಾನ್ತೋದಿತೌ ತುಲ್ಯಪ್ರತ್ಯಯೌ ಚಿತ್ತಸ್ಯೈಕಾಗ್ರತಾಪರಿಣಾಮಃ ॥ ೧೨ ॥
ಏತೇನ ಭೂತೇನ್ದ್ರಿಯೇಷು ಧರ್ಮಲಕ್ಷಣಾವಸ್ಥಾಪರಿಣಾಮಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾಃ ॥ ೧೩ ॥
ಶಾನ್ತೋದಿತಾವ್ಯಪದೇಶ್ಯಧರ್ಮಾನುಪಾತೀ ಧರ್ಮೀ ॥ ೧೪ ॥
ಕ್ರಮಾನ್ಯತ್ವಂ ಪರಿಣಾಮಾನ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಃ ॥ ೧೫ ॥
ಪರಿಣಾಮತ್ರಯಸಂಯಮಾದತೀತಾನಾಗತಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೧೬ ॥
ಶಬ್ದಾರ್ಥಪ್ರತ್ಯಯಾನಾಮಿತರೇತರಾಧ್ಯಾಸಾತ್ಸಂಕರಸ್ತತ್ಪ್ರವಿಭಾಗಸಂಯಮಾತ್ಸರ್ವಭೂತರುತಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೧೭ ॥
ಸಂಸ್ಕಾರಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಣಾತ್ಪೂರ್ವಜಾತಿಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೧೮ ॥
ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಪರಚಿತ್ತಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೧೯ ॥
ನ ಚ ತತ್ಸಾಲಮ್ಬನಂ ತಸ್ಯಾವಿಷಯೀಭೂತತ್ವಾತ್ ॥ ೨೦ ॥
ಕಾಯರೂಪಸಂಯಮಾತ್ತದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಶಕ್ತಿಸ್ತಮ್ಭೇ ಚಕ್ಷುಷ್ಪ್ರಕಾಶಾಸಂಪ್ರಯೋಗೇಽನ್ತರ್ಧಾನಮ್ ॥ ೨೧ ॥
ಸೋಪಕ್ರಮಂ ನಿರುಪಕ್ರಮಂ ಚ ಕರ್ಮ ತತ್ಸಂಯಮಾದಪರಾನ್ತಜ್ಞಾನಮರಿಷ್ಟೇಭ್ಯೋ ವಾ ॥ ೨೨ ॥
ಮೈತ್ರ್ಯಾದಿಷು ಬಲಾನಿ ॥ ೨೩ ॥
ಬಲೇಷು ಹಸ್ತಿಬಲಾದೀನಿ ॥ ೨೪ ॥
ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಾಲೋಕನ್ಯಾಸಾತ್ಸೂಕ್ಷ್ಮವ್ಯವಹಿತವಿಪ್ರಕೃಷ್ಟಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೨೫ ॥
ಭುವನಜ್ಞಾನಂ ಸೂರ್ಯೇ ಸಂಯಮಾತ್ ॥ ೨೬ ॥
ಚನ್ದ್ರೇ ತಾರಾವ್ಯೂಹಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೨೭ ॥
ಧ್ರುವೇ ತದ್ಗತಿಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೨೮ ॥
ನಾಭಿಚಕ್ರೇ ಕಾಯವ್ಯೂಹಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೨೯ ॥
ಕಣ್ಠಕೂಪೇ ಕ್ಷುತ್ಪಿಪಾಸಾನಿವೃತ್ತಿಃ ॥ ೩೦ ॥
ಕೂರ್ಮನಾಡ್ಯಾಂ ಸ್ಥೈರ್ಯಮ್ ॥ ೩೧ ॥
ಮೂರ್ಧಜ್ಯೋತಿಷಿ ಸಿದ್ಧದರ್ಶನಮ್ ॥ ೩೨ ॥
ಪ್ರಾತಿಭಾದ್ವಾ ಸರ್ವಮ್ ॥ ೩೩ ॥
ಸತ್ತ್ವಪುರುಷಯೋರತ್ಯನ್ತಾಸಂಕೀರ್ಣಯೋಃ ಪ್ರತ್ಯಯಾವಿಶೇಷೋ ಭೋಗಃ ಪರಾರ್ಥಾತ್ಸ್ವಾರ್ಥಸಂಯಮಾತ್ಪುರುಷಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೩೫ ॥
ತತಃ ಪ್ರಾತಿಭಶ್ರಾವಣವೇದನಾದರ್ಶಾಸ್ವಾದವಾರ್ತಾ ಜಾಯನ್ತೇ ॥ ೩೬ ॥
ತೇ ಸಮಾಧಾವುಪಸರ್ಗಾ ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ಸಿದ್ಧಯಃ ॥ ೩೭ ॥
ಬನ್ಧಕಾರಣಶೈಥಿಲ್ಯಾತ್ಪ್ರಚಾರಸಂವೇದನಾಚ್ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಯ ಪರಶರೀರಾವೇಶಃ ॥ ೩೮ ॥
ಉದಾನಜಯಾಜ್ಜಲಪಙ್ಕಕಣ್ಟಕಾದಿಷ್ವಸಙ್ಗ ಉತ್ಕ್ರಾನ್ತಿಶ್ಚ ॥ ೩೯ ॥
ಶ್ರೋತ್ರಾಕಾಶಯೋಃ ಸಂಬನ್ಧಸಂಯಮಾದ್ದಿವ್ಯಂ ಶ್ರೋತ್ರಮ್ ॥ ೪೧ ॥
ಕಾಯಾಕಾಶಯೋಃ ಸಂಬನ್ಧಸಂಯಮಾಲ್ಲಘುತೂಲಸಮಾಪತ್ತೇಶ್ಚಾಽಽಕಾಶಗಮನಮ್ ॥ ೪೨ ॥
ಬಹಿರಕಲ್ಪಿತಾ ವೃತ್ತಿರ್ಮಹಾವಿದೇಹಾ ತತಃ ಪ್ರಕಾಶಾವರಣಕ್ಷಯಃ ॥ ೪೩ ॥
ಸ್ಥೂಲಸ್ವರೂಪಸೂಕ್ಷ್ಮಾನ್ವಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಸಂಯಮಾದ್ಭೂತಜಯಃ ॥ ೪೪ ॥
ತತೋಽಣಿಮಾದಿಪ್ರಾದುರ್ಭಾವಃ ಕಾಯಸಂಪತ್ತದ್ಧರ್ಮಾನಭಿಘಾತಶ್ಚ ॥ ೪೫ ॥
ರೂಪಲಾವಣ್ಯಬಲವಜ್ರಸಂಹನನತ್ವಾನಿ ಕಾಯಸಂಪತ್ ॥ ೪೬ ॥
ಗ್ರಹಣಸ್ವರೂಪಾಸ್ಮಿತಾನ್ವಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಸಂಯಮಾದಿನ್ದ್ರಿಯಜಯಃ ॥ ೪೭ ॥
ತತೋ ಮನೋಜವಿತ್ವಂ ವಿಕರಣಭಾವಃ ಪ್ರಧಾನಜಯಶ್ಚ ॥ ೪೮ ॥
ಸತ್ತ್ವಪುರುಷಾನ್ಯತಾಖ್ಯಾತಿಮಾತ್ರಸ್ಯ ಸರ್ವಭಾವಾಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಂ ಸರ್ವಜ್ಞಾತೃತ್ವಂ ಚ ॥ ೪೯ ॥
ತದ್ವೈರಾಗ್ಯಾದಪಿ ದೋಷಬೀಜಕ್ಷಯೇ ಕೈವಲ್ಯಮ್ ॥ ೫೦ ॥
ಸ್ಥಾನ್ಯುಪನಿಮನ್ತ್ರಣೇ ಸಙ್ಗಸ್ಮಯಾಕರಣಂ ಪುನರನಿಷ್ಟಪ್ರಸಙ್ಗಾತ್ ॥ ೫೧ ॥
ಕ್ಷಣತತ್ಕ್ರಮಯೋಃ ಸಂಯಮಾದ್ವಿವೇಕಜಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೫೨ ॥
ಜಾತಿಲಕ್ಷಣದೇಶೈರನ್ಯತಾನವಚ್ಛೇದಾತ್ತುಲ್ಯಯೋಸ್ತತಃ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ॥ ೫೩ ॥
ತಾರಕಂ ಸರ್ವವಿಷಯಂ ಸರ್ವಥಾವಿಷಯಮಕ್ರಮಂ ಚೇತಿ ವಿವೇಕಜಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ॥ ೫೪ ॥
ಸತ್ತ್ವಪುರುಷಯೋಃ ಶುದ್ಧಿಸಾಮ್ಯೇ ಕೈವಲ್ಯಮಿತಿ ॥ ೫೫ ॥
ಇತಿ ಶ್ರೀಪಾತಞ್ಜಲೇ ಸಾಂಖ್ಯಪ್ರವಚನೇ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೇ ವ್ಯಾಸಭಾಷ್ಯೇ ವಿಭೂತಿಪಾದಸ್ತೃತೀಯಃ ॥ ೩ ॥
ಜನ್ಮೌಷಧಿಮನ್ತ್ರತಪಃಸಮಾಧಿಜಾಃ ಸಿದ್ಧಯಃ ॥ ೧ ॥
ಜಾತ್ಯನ್ತರಪರಿಣಾಮಃ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾಪೂರಾತ್ ॥ ೨ ॥
ನಿಮಿತ್ತಮಪ್ರಯೋಜಕಂ ಪ್ರಕೃತೀನಾಂ ವರಣಭೇದಸ್ತು ತತಃ ಕ್ಷೇತ್ರಿಕವತ್ ॥ ೩ ॥
ನಿರ್ಮಾಣಚಿತ್ತಾನ್ಯಸ್ಮಿತಾಮಾತ್ರಾತ್ ॥ ೪ ॥
ಪ್ರವೃತ್ತಿಭೇದೇ ಪ್ರಯೋಜಕಂ ಚಿತ್ತಮೇಕಮನೇಕೇಷಾಮ್ ॥ ೫ ॥
ಕರ್ಮಾಶುಕ್ಲಾಕೃಷ್ಣಂ ಯೋಗಿನಸ್ತ್ರಿವಿಧಮಿತರೇಷಾಮ್ ॥ ೭ ॥
ತತಸ್ತದ್ವಿಪಾಕಾನುಗುಣಾನಾಮೇವಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿರ್ವಾಸನಾನಾಮ್ ॥ ೮ ॥
ಜಾತಿದೇಶಕಾಲವ್ಯವಹಿತಾನಾಮಪ್ಯಾನನ್ತರ್ಯಂ ಸ್ಮೃತಿಸಂಸ್ಕಾರಯೋರೇಕರೂಪತ್ವಾತ್ ॥ ೯ ॥
ತಾಸಾಮನಾದಿತ್ವಂ ಚಾಽಽಶಿಷೋ ನಿತ್ಯತ್ವಾತ್ ॥ ೧೦ ॥
ಹೇತುಫಲಾಶ್ರಯಾಲಮ್ಬನೈಃ ಸಂಗೃಹೀತತ್ವಾದೇಷಾಮಭಾವೇ ತದಭಾವಃ ॥ ೧೧ ॥
ಅತೀತಾನಾಗತಂ ಸ್ವರೂಪತೋಽಸ್ತ್ಯಧ್ವಭೇದಾದ್ಧರ್ಮಾಣಾಮ್ ॥ ೧೨ ॥
ತೇ ವ್ಯಕ್ತಸೂಕ್ಷ್ಮಾ ಗುಣಾತ್ಮಾನಃ ॥ ೧೩ ॥
ಪರಿಣಾಮೈಕತ್ವಾದ್ವಸ್ತುತತ್ತ್ವಮ್ ॥ ೧೪ ॥
ವಸ್ತುಸಾಮ್ಯೇ ಚಿತ್ತಭೇದಾತ್ತಯೋರ್ವಿಭಕ್ತಃ ಪನ್ಥಾಃ ॥ ೧೫ ॥
ನ ಚೈಕಚಿತ್ತತನ್ತ್ರಂ ವಸ್ತು ತದಪ್ರಮಾಣಕಂ ತದಾ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ ॥ ೧೬ ॥
ತದುಪರಾಗಾಪೇಕ್ಷಿತ್ವಾಚ್ಚಿತ್ತಸ್ಯ ವಸ್ತು ಜ್ಞಾತಾಜ್ಞಾತಮ್ ॥ ೧೭ ॥
ಸದಾ ಜ್ಞಾತಾಶ್ಚಿತ್ತವೃತ್ತಯಸ್ತತ್ಪ್ರಭೋಃ ಪುರುಷಸ್ಯಾಪರಿಣಾಮಿತ್ವಾತ್ ॥ ೧೮ ॥
ನ ತತ್ಸ್ವಾಭಾಸಂ ದೃಶ್ಯತ್ವಾತ್ ॥ ೧೯ ॥
ಏಕಸಮಯೇ ಚೋಭಯಾನವಧಾರಣಮ್ ॥ ೨೦ ॥
ಚಿತ್ತಾನ್ತರದೃಶ್ಯೇ ಬುದ್ಧಿಬುದ್ಧೇರತಿಪ್ರಸಙ್ಗಃ ಸ್ಮೃತಿಸಂಕರಶ್ಚ ॥ ೨೧ ॥
ಚಿತೇರಪ್ರತಿಸಂಕ್ರಮಾಯಾಸ್ತದಾಕಾರಾಪತ್ತೌ ಸ್ವಬುದ್ಧಿಸಂವೇದನಮ್ ॥ ೨೨ ॥
ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯೋಪರಕ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಸರ್ವಾರ್ಥಮ್ ॥ ೨೩ ॥
ತದಸಂಖ್ಯೇಯವಾಸನಾಭಿಶ್ಚಿತ್ರಮಪಿ ಪರಾರ್ಥಂ ಸಂಹತ್ಯಕಾರಿತ್ವಾತ್ ॥ ೨೪ ॥
ವಿಶೇಷದರ್ಶಿನ ಆತ್ಮಭಾವಭಾವನಾನಿವೃತ್ತಿಃ ॥ ೨೫ ॥
ತದಾ ವಿವೇಕನಿಮ್ನಂ ಕೈವಲ್ಯಪ್ರಾಗ್ಭಾರಂ ಚಿತ್ತಮ್ ॥ ೨೬ ॥
ತಚ್ಛಿದ್ರೇಷು ಪ್ರತ್ಯಯಾನ್ತರಾಣಿ ಸಂಸ್ಕಾರೇಭ್ಯಃ ॥ ೨೭ ॥
ಹಾನಮೇಷಾಂ ಕ್ಲೇಶವದುಕ್ತಮ್ ॥ ೨೮ ॥
ಪ್ರಸಂಖ್ಯಾನೇಽಪ್ಯಕುಸೀದಸ್ಯ ಸರ್ವಥಾ ವಿವೇಕಖ್ಯಾತೇರ್ಧರ್ಮಮೇಘಃ ಸಮಾಧಿಃ ॥ ೨೯ ॥
ತತಃ ಕ್ಲೇಶಕರ್ಮನಿವೃತ್ತಿಃ ॥ ೩೦ ॥
ತದಾ ಸರ್ವಾವರಣಮಲಾಪೇತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಽಽನನ್ತ್ಯಾಜ್ಜ್ಞೇಯಮಲ್ಪಮ್ ॥ ೩೧ ॥
ತತಃ ಕೃತಾರ್ಥಾನಾಂ ಪರಿಣಾಮಕ್ರಮಸಮಾಪ್ತಿರ್ಗುಣಾನಾಮ್ ॥ ೩೨ ॥
ಕ್ಷಣಪ್ರತಿಯೋಗೀ ಪರಿಣಾಮಾಪರಾನ್ತನಿರ್ಗ್ರಾಹ್ಯಃ ಕ್ರಮಃ ॥ ೩೩ ॥
ಪುರುಷಾರ್ಥಶೂನ್ಯಾನಾಂ ಗುಣಾನಾಂ ಪ್ರತಿಪ್ರಸವಃ ಕೈವಲ್ಯಂ ಸ್ವರೂಪಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ವಾ ಚಿತಿಶಕ್ತಿರಿತಿ ॥ ೩೪ ॥
ಇತಿ ಶ್ರೀಪಾತಞ್ಜಲೇ ಸಾಂಖ್ಯಪ್ರವಚನೇ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೇ ವ್ಯಾಸಭಾಷ್ಯೇ ಕೈವಲ್ಯಪಾದಶ್ಚತುರ್ಥಃ ॥ ೪ ॥
